Rys historyczny

Pomysł przeszczepiania szpiku narodził się w Polsce, we Lwowie, w latach 30 ubiegłego wieku. W 1938 r. Raszek podjął próby doszpikowego podawania szpiku dzieciom chorym na różne choroby krwi. Próby te zostały przerwane przez wybuch II wojny światowej.

Po wojnie przeszczepianie szpiku było jednym z elementów badań na chorobą popromienną, zainicjowanych wybuchami w Hirosimie i Nagasaki w 1945 r. Badania te prowadzili na początku lat pięćdziesiątych XX w. naukowcy w Bethesdzie pod kierunkiem Lorenza oraz w Chicago pod kierunkiem Jacobsona. Stwierdzono wówczas, że można zapobiec śmierci napromienionych zwierząt, podając im dożylnie szpik. Uważano, że dostarcza on bliżej nieokreślonych czynników humoralnych niezbędnych do regeneracji. Dopiero badania genetyczne przeszczepionych komórek u myszy wykazały, że powodzenie lecznicze zabiegu zależy od przeszczepienia samych komórek, ponieważ to one odtwarzają szpik u biorcy. Odkrycie to stało się podstawą współczesnej technologii przeszczepiania komórek krwiotwórczych.

Antygeny układu zgodności tkankowej

W trakcie kolejnych badań zidentyfikowano krwiotwórcze komórki macierzyste. Stwierdzono, że jeżeli do przeszczepienia wykorzystuje się komórki pochodzące od myszy innego szczepu wsobnego (czyli niezgodnych genetycznie), to po pierwotnym powodzeniu rozwija się choroba wtórna (choroba przeszczep przeciw gospodarzowi), prowadząca do wyniszczenia i śmierci. Jeżeli jednak przeszczepienia dokonywano u szczepu niewsobnego psów, ale dawcami było rodzeństwo, to w części przypadków choroba wtórna nie występowała.

Wyjaśnienie tych zjawisk było możliwe dzięki odkryciu antygenów zgodności tkankowej (Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny w 1980 r. dla Snella, Dausseta i Benacerrafa).

Przeszczepy allogeniczne

Dobranie par dawca-biorca zgodnych tkankowo zaowocowało w 1968 r. trzema udanymi przeszczepieniami szpiku od dawców innych niż bliźnięta jednojajowe. Zabiegi te przeprowadziły trzy niezależne zespoły Gooda, Bacha i VanBekkuma. Zabiegi przeprowadzono w szczególnych sytuacjach: u dzieci z zespołami niedoborów odporności, w przypadku których dla powodzenia zabiegu nie było niezbędne wcześniejsze zniszczenie układu krwiotwórczego biorcy.

Przygotowanie do przeszczepiania

W międzyczasie Mathé wykonał zabiegi ratunkowe u ofiar awarii radiacyjnej w Vinčy. U osób tych nie doszło do ustanowienia krwiotworzenia dawcy, ale zwrócono wówczas uwagę na znaczenie wcześniejszego napromienienia całego ciała dla powodzenia zabiegu.