Wstęp

Niedokrwistości megaloblastyczne to grupa chorób, która przez ponad 100 lat (1849-1955) stanowiła przedmiot intensywnych obserwacji i badań zakończonych wyjaśnieniem większości problemów patogenetycznych, diagnostycznych i leczniczych. U podstaw rozwoju tego rodzaju niedokrwistości leżą niedobory witaminy B₁₂ lub kwasu foliowego, pociągające za sobą również niehematologiczne skutki kliniczne.

W dalszej części tekstu nazwy witamina B₁₂ i kobalamina używane są wymiennie jako tożsame. Podobnie jako tożsame traktowane są określenia kwas foliowy i foliany.

Definicja

Niedokrwistość megaloblastyczna to niedokrwistość spowodowana zaburzeniami syntezy DNA w komórkach układu czerwonokrwinkowego, prowadzącymi do powstawania dużych prekursorów krwinek czerwonych (megaloblastów) i ich dojrzałych postaci (megalocytów i makrocytów).

Niedokrwistości megaloblastyczne są częścią szerszej kategorii – niedokrwistości makrocytowych. Przyczyną niedokrwistości megaloblastycznych jest niedobór witaminy B₁₂ lub kwasu foliowego. Przebieg choroby i leczenie zależą głównie od tego, którego z tych czynników brakuje w organizmie, dlatego te dwa rodzaje niedokrwistości omówiono w tekście osobno.

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B₁₂

Definicja

Chorobę tę definiuje się jako niedokrwistość megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B₁₂ w organizmie.

Epidemiologia

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B₁₂ stanowi kilka procent niedokrwistości ogółem i występuje z częstością 9-17 przypadków na 100 tys. rocznie. Jest częsta u osób starszych (ze szczytem zachorowań około 60 r.ż.) i u kobiet (około 1,6 razy częściej niż u mężczyzn). Niedobór witaminy B₁₂ nie zawsze prowadzi do jawnej niedokrwistości, dlatego spotyka się go częściej niż niedokrwistość. Częstość jego występowania w krajach północnoeuropejskich szacuje się na 1-2% populacji.

Metabolizm witaminy B₁₂

Witamina B₁₂ (kobalamina) to kompleksowy związek zawierający kobalt w pierścieniu protoporfirynowym, nukleotyd i związaną z kobaltem grupę cyjanową. Podstawowymi procesami, w których u ludzi uczestniczy kobalamina, są synteza metioniny i przekształcenie kwasu metylomalonowego w bursztynowy.

Zredukowana postać kobalaminy – metylokobalamina – przyłącza się do syntazy metioniny. W wyniku tego grupa metylowa kobalaminy zostaje przeniesiona na homocysteinę, dzięki czemu powstaje metionina. Dochodzi następnie do przeniesienia grupy metylowej z N-metylotetrafolianu na kobalaminę i powstania tetrahydrofolianu niezbędnego do syntezy kwasów nukleinowych. Niedobór kobalaminy zaburza metabolizm folianów, homocysteiny i metioniny, a ponadto proces glukoneogenezy.