Wstęp

Żelazo podlega procesowi recyrkulacji. Jego pula uwolniona z rozpadających się krwinek jest wbudowywana do nowych erytrocytów. Niedobory żelaza są uzupełniane w wyniku wchłaniania z przewodu pokarmowego. Nadmiar pierwiastka jest odkładany w tkankach i narządach w postaci złogów hemosyderyny i powoduje wiele negatywnych następstw.

Najwłaściwszym terminem opisującym stany nadmiaru żelaza jest przeciążenie żelazem (iron overload). Obejmuje ono stany nadmiaru żelaza spowodowane:

• licznymi transfuzjami krwi z innego powodu niż utrata krwi
• nadmiernym spożyciem żelaza (leki, parafarmaceutyki, wino)
• nadmierną absorpcją żelaza w przewodzie pokarmowym z powodu defektu genetycznego (różne typy hemochromatozy).
  
  

W kontekście nadmiaru żelaza stosuje się też określenie hemosyderoza, przez które rozumie się wszystkie nieuwarunkowane genetycznie przeciążenia żelazem lub odkładanie się złogów żelaza w narządach (hemosyderoza wątroby, serca itp.).

Na podstawie własnych doświadczeń skłaniam się ku stanowisku, że terminu „hemochromatoza” powinno się używać tylko w kontekście podłoża genetycznego.

Żelazo jest pierwiastkiem, którego jedyną naturalną drogą wydalania jest naskórek i nabłonek przewodu pokarmowego. Krwawienia miesięczne dotyczą tylko pewnego okresu życia kobiet i choć uważa się, że są częścią fizjologii, trudno je uznać za mechanizm regulacji homeostazy.

W rozdziale tym skupiono się na genetycznie uwarunkowanej postaci przeładowania żelazem, czyli hemochromatozie.

Definicja

Hemochromatoza to przeciążenie żelazem, wynikające z jego nadmiernej adsorpcji z pokarmów, spowodowanej mutacją jednego lub kilku genów regulujących metabolizm żelaza.

Epidemiologia

Hemochromatoza występuje znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet.

W Europie Północno-Zachodniej homozygotyczne nosicielstwo występuje z częstością 1/200. W Polsce nie przeprowadzono badań epidemiologicznych, ale przypuszcza się, że częstość jest podobna. Z pewnością choroba jest rozpoznawana późno, kiedy występują już odległe następstwa.

Genetyka

Hemochromatoza jest spowodowana:

• mutacjami genu HFE
• mutacjami innych genów regulujących metabolizm żelaza
• łącznym występowaniem mutacji genu HFE i innych genów zaangażowanych w metabolizm żelaza.
  
  

W tab. 1 przedstawiono sposób dziedziczenia wybranych wrodzonych zaburzeń i przyczyny przeładowania żelazem.

Mutacje genu HFE

Gen hemochromatozy – HFE – wyizolowano w 1996 r. Jest on zlokalizowany na chromosomie 6p niedaleko locus HLA-A. Jego mutacje są przyczyną hemochromatozy typu 1. Dotychczas opisano ponad 30 mutacji tego genu, a najczęstsze z nich prowadzą do następ...