Definicja

Niedokrwistość z niedoboru żelaza to stan zmniejszenia parametrów układu czerwonokrwinkowego, przede wszystkim stężenia hemoglobiny, spowodowany krańcowym niedoborem żelaza w osoczu i magazynach tkankowych.

Epidemiologia

Obok niedokrwistości towarzyszącej chorobom przewlekłym jest to najczęstsza postać niedokrwistości na świecie. Występuje szczególnie często u osób młodych, zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych. Szacuje się, że na niedobór żelaza może cierpieć kilkadziesiąt procent tej populacji.

Patofizjologia

Do niedoboru żelaza w ustroju może prowadzić kilka mechanizmów:

• jego zwiększona utrata
• zwiększone zapotrzebowanie
• upośledzone wchłanianie
• niewystarczająca podaż.
  
  

Udział tych czynników patogenetycznych jest różny w poszczególnych populacjach. Najczęstszą przyczyną niedoboru jest utrata krwi. U mężczyzn i kobiet w wieku pomenopauzalnym jest to zazwyczaj patologiczna utrata krwi z przewodu pokarmowego, u kobiet miesiączkujących – utrata krwi z dróg rodnych. U dzieci i młodzieży dominującą rolę odgrywa zwiększone zapotrzebowanie i nieodpowiednie odżywianie. Okres ciąży to dla kobiety dodatkowe zapotrzebowanie na 750 mg elementarnego żelaza, a okres karmienia – na dalsze 0,5-1 mg dziennie. Upośledzone wchłanianie samego żelaza jest stosunkowo rzadkie, ale jego przyczyną może być nieżyt zanikowy błony śluzowej i achlorhydria.

Niedobór żelaza hamuje wytwarzanie hemoglobiny, w mniejszym stopniu wytwarzanie erytroblastów, dlatego przy zmniejszeniu stężenia hemoglobiny początkowo liczba erytrocytów może być prawidłowa.

Przyczyny

Szczegółową listę przyczyn niedokrwistości z niedoboru żelaza wymienia tabela 1.

Naturalny przebieg choroby

Zmniejszanie się zasobów żelaza w ustroju przebiega etapami:

• stopniowe zmniejszanie się zapasów żelaza
• całkowite wyczerpanie zapasów żelaza i rozwój erytropoezy niedoborowej
• jawna niedokrwistość z niedoboru żelaza.
  
  

Początkowo zmniejszenie zasobów żelaza może nie dawać żadnych objawów klinicznych, potem powoli rozwijają się subiektywne dolegliwości, a na końcu objawy fizykalne spowodowane tkankowym niedoborem żelaza. Istnieje jednak olbrzymia dysproporcja w zakresie i częstości objawów u poszczególnych osób. Rozwój objawów zależy w dużym stopniu od szybkości wyczerpywania się zapasów żelaza. W powoli rozwijającej się niedokrwistości u niektórych osób adaptacja jest tak dobra, że wyraźne objawy zmuszające chorego do poszukiwania pomocy mogą pojawić się dopiero, kiedy stężenie hemoglobiny obniża się poniżej 4,0 g/dl.