Hipernatremia
Andrzej Więcek, Teresa Nieszporek
Definicja
Hipernatremia jest rozpoznawana, gdy stężenie sodu w osoczu przekracza 145 mmol/l. Zaburzenie to może mieć charakter ostry lub przewlekły. Ostrą ciężką hipernatremię rozpoznaje się, gdy stężenie sodu w osoczu jest wyższe od 160 mmol/l i rozwija się w okresie krótszym niż 72 godziny. Hipernatremia przewlekła trwa ponad 3 doby, a stężenie sodu w osoczu z reguły nie przekracza 160 mmol/l.
Epidemiologia
Hipernatremia występuje znacznie rzadziej niż hiponatremia. Wśród chorych hospitalizowanych częstość hipernatremii waha się od <1 do 3%. W grupie ryzyka znajdują się chorzy z zaburzeniami świadomości, odżywiani wyłącznie pozajelitowo, wentylowani mechanicznie. U niemowląt oraz u osób w podeszłym wieku hipernatremię często stwierdza się również w warunkach ambulatoryjnych.
Patofizjologia
Kation sodowy oraz towarzyszące mu aniony są najważniejszymi czynnikami osmotycznymi płynu pozakomórkowego. Dlatego hipernatremia przebiega zawsze z hiperosmolalnością. Liczba cząsteczek wchodzących w skład płynu wewnątrzkomórkowego jest stała, zatem w hipernatremii dochodzi do przemieszczenia wody z komórek do przestrzeni zewnątrzkomórkowej i zmniejszenia objętości płynu wewnątrzkomórkowego, dzięki czemu zostaje zachowana równowaga osmotyczna. Hipernatremia może być spowodowana nadmierną utratą wody lub zwiększoną retencją sodu. Hipernatremia i wzrost osmolalności osocza >275-285 mOsm/kg wpływa na osmoreceptory w podwzgórzu, pobudzając wydzielanie hormonu antydiuretycznego (ADH) z tylnego płata przysadki mózgowej. Wzmaga to pragnienie oraz prowadzi do zmniejszenia objętości moczu na skutek maksymalnego zagęszczenia (ryc. 1).
Najistotniejszym mechanizmem zapobiegającym hipernatremii jest prawidłowe pragnienie. U chorych z niewydolnością nerek i upośledzonym procesem zagęszczania moczu nie dochodzi do hiperosmolalności osocza, jeżeli odczuwanie pragnienia nie jest zaburzone.
Klasyfikacja hipernatremii
Hipernatremia może przebiegać ze zmniejszoną, zwiększoną lub prawidłową zawartością sodu w organizmie oraz ze zmniejszoną, zwiększoną lub prawidłową wolemią.
Hipernatremia przebiegająca ze zmniejszoną zawartością sodu w organizmie i zmniejszoną wolemią
U chorych z hipowolemią hipernatremia jest następstwem utraty sodu i wody, przy czym utrata wody może być większa niż sodu. Zwiększa się utrata płynów hipotonicznych przez nerki lub drogą pozanerkową (przez skórę, drogi oddechowe lub przewód pokar...