Zasady i mechanizmy hemodializy

Następstwem utraty czynności nerek jest wzrost stężenia niewydalonych związków w przestrzeni pozakomórkowej, w tym w osoczu. Im gwałtowniejsza utrata czynności nerek, tym bardziej burzliwe są objawy kliniczne i przy niższych stężeniach niewydalonych substancji. Szczególne znaczenie ma retencja produktów katabolizmu białek, puryn i pirymidyn (wodorowęglany i tłuszcze ulegają utlenieniu do dwutlenku węgla i wody).

Toksyny mocznicowe

Toksynami mocznicowymi zwykło się nazywać tylko produkty katabolizmu aminokwasów. Znanych jest około 100 toksyn mocznicowych, a najważniejsze są: kwas moczowy, mocznik oraz jon wodorowy. Są to zarówno związki o małym, jak i średnim ciężarze cząsteczkowym.

W niewydolności nerek blisko 100% azotu katabolizowanych białek znajduje się w moczniku, ponieważ nerki tracą zdolność wydalania jonu amonowego. Mocznik jest głównym końcowym produktem przemian wszystkich substancji organicznych zawierających azot, z wyjątkiem puryn (przekształcanych do kwasu moczowego). Białka są bogatym źródłem nie tylko azotu (16% masy białka), ale też fosforanów (12-16%), siarki i jonów wodorowych, których nie mogą usunąć ani niewydolne nerki, ani inne narządy. W ocenie toksemii mocznicowej uwzględnia się także stężenia kwasu moczowego.

Nagromadzenie toksyn mocznicowych prowadzi do kwasicy nieoddechowej, obrzęków, zaburzeń wodno-elektrolitowych i wtórnej nadczynności przytarczyc.

Cele leczenia hemodializami

Willem Kolff w 1944 r. udowodnił, skutecznie lecząc sztuczną nerką pacjentkę z ostrą niewydolnością nerek, że dla utrzymania funkcji życiowych przez wiele tygodni wystarcza usuwać z organizmu nadmiar wody i substancji w niej rozpuszczonych, naśladując czynność wydalniczą nerek.

Hemodializa (leczenie sztuczną nerką, dializa zewnątrzustrojowa) jest najczęściej stosowanym sposobem leczenia nerkozastępczego, które staje się niezbędne, gdy tylko własne nerki pacjenta nie są w stanie utrzymać homeostazy. Hemodializa dominuje w terapii schyłkowej oraz ostrej niewydolności nerek u dorosłych. U dzieci (<1% dializowanych) wybiera się raczej dializę otrzewnową.

Istotą leczenia dializami jest zastępowanie wyłącznie czynności wydalniczej nerek. Nie zastępuje ono w pełni nerek i wymaga równoczesnego leczenia dietetycznego, hormonalnego, substytucyjnego i farmakologicznego. Hemodializa nie zastępuje czynności katabolicznej nerki, co uniemożliwia usuwanie szkodliwych związków o średniej masie cząsteczkowej, które akumulują się we krwi. Powtarzane hemodializy pozwalają utrzymać odpowiednią objętość i skład płynów ustrojowych.