Wstęp

Pierwszy opis przypadku przypominającego uogólnioną amyloidozę pochodzi z 1600 r. Termin „amyloid” – nazwa skrobi roślinnej, został wprowadzony dopiero w 1838 r. przez Schleidena, a zaadaptowany na użytek medycyny przez Rudolfa Virchowa w 1854 r. Nazwano tak białkowy materiał depozytowy w tkankach, pod wpływem jodyny przyjmujący – jak skrobia – błękitne zabarwienie. W 1984 r. Glenner wyizolował i opisał białko odpowiedzialne za formowanie włókien amyloidu w chorobie Alzheimera. Dziś znanych jest co najmniej 25 ludzkich i 8 zwierzęcych białek prekursorowych amyloidu.

Definicja

Amyloidoza (skrobiawica, betafibryloza) to grupa chorób charakteryzujących się odkładaniem w przestrzeni zewnątrzkomórkowej amorficznego białka o budowie włókienkowej. Budowa chemiczna białek wchodzących w skład włókien amyloidu jest zróżnicowana. Wspólną ich cechą jest tworzenie charakterystycznej spirali wzajemnie skręconych nici o β-krętnej strukturze, warunkującej specyficzne barwne i optyczne właściwości amyloidu (tab. 1).

Amyloidozę tradycyjnie dzieli się na pierwotną i wtórną. Pierwotna jest związana z gammapatią monoklonalną (AL – od nazwy angielskiej łańcucha lekkiego immunoglobulin, light chain amyloidosis), zaś wtórna (odczynowa – AA) występuje w przebiegu przewlekłych chorób zapalnych oraz nowotworowych. Podział ten nie jest ścisły, ponieważ amyloidoza AL może także występować wtórnie u chorych ze szpiczakiem plazmocytowym i innymi nowotworami immunocytowymi.

Epidemiologia

Pierwotna amyloidoza AL jest chorobą rzadką. W Stanach Zjednoczonych i Europie zachorowalność szacuje się na 10 przypadków na milion mieszkańców rocznie. Dwie trzecie chorych to mężczyźni średnio 62-letni, tylko 10% ma mniej niż 50 lat. Wtórna amyloidoza AL dotyczy około 15% chorych ze szpiczakiem plazmocytowym, znacznie rzadziej wikła przebieg innych chorób limfoproliferacyjnych.

W Europie powikłania amyloidozy wtórnej (AA) dotyczą 0,005% populacji, zarówno mężczyzn, jak i kobiet ok. 55 r.ż. W blisko połowie przypadków choroba pozostaje nierozpoznana. W ostatnim dziesięcioleciu częstość występowania amyloidozy wtórnej się zmniejszyła, co może mieć związek ze skuteczniejszym leczeniem chorób reumatoidalnych, które są najczęstszą jej przyczyną.

Patogeneza

Jak wynika z tabeli 2, niektóre typy amyloidozy mają charakter wrodzony i w większości związane są z mutacją w obrębie genu białka prekursorowego.

Predyspozycja genetyczna prawdopodobnie odgrywa również rolę w amyloidzie rozwijającej się w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych i nowotworowych. Indukujący wpływ może mieć niescharakteryzowane dotychczas białko nasilające amyloidozę (amyloid ...