Wstęp

W warunkach prawidłowych drogi moczowe powyżej zwieracza cewki moczowej są jałowe, jednak ich naturalne otwarcie na zewnątrz (ujście cewki moczowej) jest przyczyną dużej podatności na zakażenie egzogenne. Z tego powodu zakażenia układu moczowego należą do najczęstszych chorób bakteryjnych. Są także jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się do lekarza i hospitalizacji oraz jedną z chorób generujących największe wydatki instytucji ubezpieczeniowych.

Następstwem ciągłego wytwarzania moczu w nerkach jest korzystne zjawisko stałego przepłukiwania dróg moczowych i możliwość wydalania potencjalnie uropatogennych mikroorganizmów. Obecność bakterii w wydalanym moczu ułatwia rozpoznanie zakażenia układu moczowego, ponieważ prawie zawsze mu towarzyszy.

Definicje

Zakażenie układu moczowego to obecność drobnoustrojów w drogach moczowych powyżej zwieracza pęcherza moczowego. Są to głównie bakterie, rzadziej grzyby lub wirusy. Obecność drobnoustrojów w cewce moczowej, zwłaszcza w jej części dalszej, jest zjawiskiem fizjologicznym. W warunkach prawidłowych bakterie nie powodują zakażenia układu moczowego.

Biorąc pod uwagę kierunek przepływu moczu można przyjąć, że zakażenie układu moczowego charakteryzuje się obecnością drobnoustrojów w pęcherzu moczowym. Wyjątki stanowią: przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego, zakażenie torbieli nerki i ropień okołonerkowy.

Definicja nie określa, czy drobnoustroje są uropatogenne, czyli czy mają szczególną zdolność do wywoływania odczynu zapalnego dróg moczowych i klinicznych objawów zapalenia. Dużą liczbę bakterii (>10⁵/ml moczu) bez podmiotowych i przedmiotowych objawów zapalenia układu moczowego określa się jako bezobjawowy bakteriomocz. Według niektórych, definicja nie wyklucza możliwości tkankowego odczynu obronnego z leukocyturią, która nie ma znaczenia dla rozpoznania. Często jednak leukocyturia wyprzedza wystąpienie klinicznych objawów zakażenia układu moczowego. Zakażenie powodujące miejscowe objawy zapalenia układu moczowego (np. dyzurię, częstomocz, leukocyturię), bez objawów ogólnych (np. gorączki lub podwyższonej leukocytozy) wskazuje na zapalenie dolnego odcinka układu moczowego (najczęściej pęcherza moczowego).

Zakażenia górnego i dolnego odcinka dróg moczowych

Zakażenie układu moczowego powodujące zapalenie jego górnego odcinka jest równoznaczne z odmiedniczkowym zapaleniem nerek i oznacza stan zapalny miedniczki i kielichów nerkowych.

Wyróżnienie zapalenia dolnego i górnego odcinka układu moczowego wynika z istotnych różnic w przebiegu obu rodzajów zakażenia. Zajęcie nerek przez proces zapalny zwiększa ryzyko powikłań i sprawia, że wyjałowienie moczu jest znacznie trudniejsze.