Wstęp

Fosforany nieorganiczne są istotną składową kości (hydroksyapatyt) i błon komórkowych (fosfolipidy), jak również nośników wysokoenergetycznych (ATP, fosfokreatyna) i kwasów nukleinowych. Pełnią kluczową rolę w wielu procesach biochemicznych komórki i są jednym z podstawowych układów buforujących krwi i moczu.

Rozmieszczenie fosforu w ustroju

Zawartość fosforu w organizmie to 1% masy ciała, z czego około 85% znajduje się w kościach, 15% w tkankach miękkich, a jedynie <1% w przestrzeni wodnej pozakomórkowej. Fosforany nieorganiczne są rozmieszczone głównie w przestrzeni wewnątrzkomórkowej.

Mechanizmy regulujące stężenie fosforu

Prawidłowe stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy wynosi 0,9-1,4 mmol/l (do 1,6 mmol/l u dzieci). Taka fosfatemia jest wynikiem równowagi między wchłanianiem w jelicie, zależnym od witaminy D, i wydalaniem fosforanów przez nerki, zależnym od PTH i fosfatonin (ryc. 1).

Najlepiej poznaną fosfatoniną jest czynnik wzrostowy fibroblastów FGF-23.

Wchłanianie w jelitach

Przeciętna zawartość fosforanów w pożywieniu wynosi 600-900 mg. Fosforany wchłaniają się głównie w środkowym odcinku jelita czczego przy udziale kotransportera fosforanowo-sodowego IIb. Wchłanianie fosforanów w jelicie jest zależne od kalcytriolu wytwarzanego w nerkach. Proces syntezy kalcytriolu w wyniku hydroksylacji 25-hydroksywitaminy D₃ w nerkach jest stymulowany przez PTH, a hamowany przez FGF-23, aminokwasowy polipeptyd wydzielany przez osteocyty, o działaniu fosfaturycznym. Prawdopodobnie w jelitach zlokalizowany jest czujnik fosforanowy modulujący wchłanianie fosforanów, którego istnienia jednak nie potwierdzono.

Istotny wpływ na wchłanianie fosforanów z przewodu pokarmowego ma również dieta. Nierozpuszczalne fosforany w postaci kwasu fitynowego, zawarte w kukurydzy i owsie, nie ulegają wchłanianiu, jeśli w diecie nie ma fitazy (znajdującej się np. w otrębach żytnich).

Wydalanie przez nerki

Przesączane w kłębuszkach nerkowych fosforany są reabsorbowane przy udziale kotransportera fosforanowo-sodowego IIa i IIc, głównie w cewce proksymalnej (80-95%). Zarówno PTH, jak i FGF-23 hamują reabsorpcję fosforanów w cewkach nerkowych, zwiększając fosfaturię. Hamowanie wchłaniania zwrotnego fosforanów nigdy nie jest całkowite. Znacznie mniejszy wpływ na reabsorpcję fosforanów ma kalcytriol.

Hipofosfatemia

Definicja

Jako hipofosfatemię określa się stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy <0,9 mmol/l (3 mg/dl). Ciężką hipofosfatemią nazywamy stężenie fosforanów w surowicy <0,3 mmol/l (1 mg/dl).