Definicja

Wstrząs to zespół reakcji organizmu na ostre niedotlenienie komórek.

Patogeneza i patofizjologia

Najczęstszą przyczyną wstrząsu są pierwotne zaburzenia krążenia spowodowane:

• zmniejszeniem objętości krwi krążącej (hipowolemią)
• upośledzeniem czynności serca
• zaburzeniami napięcia ściany naczyniowej (zaburzeniami oporu obwodowego).
  
  

Zaburzenia krążenia mogą być istotnym elementem obrazu klinicznego tych wstrząsów, które pierwotnie nie są spowodowane dysfunkcją układu krążenia, np. wstrząsu anafilaktycznego czy septycznego.

Wstrząs cechuje się niedostatecznym przepływem tkankowym, co powoduje brak niezbędnych dla życia substratów oraz gromadzenie produktów przemiany materii (w tym produktów rozwijającego się metabolizmu beztlenowego) w tkankach. Jednym z istotnych laboratoryjnych wyznaczników rozwoju wstrząsu jest wysokie stężenie kwasu mlekowego we krwi (norma: 4,5-20 mg/dl). Wstrząs jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia wymagającym jak najszybszej interwencji. Interwencja powinna łączyć wpływ na czynniki prowadzące do wstrząsu (np. uzupełnianie utraconej objętości krwi, hamowanie reakcji anafilaktycznej) oraz ułatwienie dostępu tlenu do tkanek (tlenoterapia bierna, wentylacja mechaniczna z tlenoterapią, stabilizacja gospodarki kwasowo-zasadowej).

Podział

Tradycyjny podział kliniczny wstrząsu opiera się na czynnikach wywołujących. Wyróżnia się wstrząs:

• hipowolemiczny – spowodowany zmniejszeniem objętości krwi krążącej, np. w przebiegu krwotoku czy odwodnienia
• kardiogenny – wywołany upośledzeniem czynności serca, np. w przebiegu zawału mięśnia sercowego, ostrego zapalenia mięśnia sercowego
• anafilaktyczny – wywołany reakcją anafilaktyczną; w obrazie klinicznym dominują zaburzenia krążenia obwodowego
• septyczny – wywołany najcięższymi postaciami sepsy, w których występują zaburzenia regulacji łożyska naczyniowego, uszkodzenie mięśnia sercowego lub hipowolemia
• neurogenny – spowodowany ciężkim uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza struktur tylnego dołu czaszki i pnia mózgu; charakteryzuje się złożoną dysfunkcją układu krążenia i przepływów narządowych.
  
  

Popularny jest także podział wstrząsów na:

• wstrząs dystrybucyjny – do tej grupy należą wstrząs anafilaktyczny, septyczny i neurogenny; w obrazie klinicznym dominują zaburzenia oporu obwodowego, napięcia ściany naczyniowej i dystrybucji krwi w układzie naczyniowym
• wstrząs obturacyjny – zaburzenia spowodowane są zwężeniem drogi przepływu krwi, zwłaszcza w dużych naczyniach krwionośnych (zatorem tętnicy płucnej, ostrą tamponadą serca).