Konsultacje telefoniczne można uzyskać pod numerami alarmowymi regionalnych ośrodków toksykologicznych (tab. 1).

Wstęp

W rozdziale omówione zostaną zatrucia:

• lekami nasennymi, m.in. benzodiazepinami, barbituranami
• neuroleptykami
• trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi
• karbamazepiną i kwasem walproinowym
• paracetamolem i salicylanami.

Definicja

Zatrucie lekami to proces chorobowy wywołany przez leki spożyte w dawce toksycznej.

Epidemiologia

Według danych amerykańskich zatrucia benzodiazepinami odpowiadają za 0,4% zgłoszeń na oddziały ratunkowe, ale większość zatruć dotyczy osób między 30 a 49 r.ż. U dzieci do zatruć tymi lekami dochodzi sporadycznie. Pochodne kwasu barbiturowego są trudno dostępne. Na oddziałach anestezjologii i intensywnej terapii dostępny jest tiopental, w aptekach zaś fenobarbital i prymidon, stosowane w leczeniu padaczki. Do przedawkowania dochodzi najczęściej u niepełnosprawnych dzieci otrzymujących te leki przewlekle lub w wyniku błędu w dawkowaniu u noworodków lub niemowląt. Zatrucia innymi lekami nasennymi są dość częste u dorosłych, nie ma natomiast danych o ich częstości u dzieci.

Opisano pojedyncze przypadki zatruć neuroleptykami, najczęściej były one przypadkowe.

Zatrucia trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi (TLPD) stanowią 2% zatruć, ale <5 r.ż. ok. 4% i charakteryzują się względnie dużą śmiertelnością.

Według danych kanadyjskich zatrucia karbamazepiną stanowiły 5% zatruć lekami, przy czym większość odnotowano u dzieci w 3-12 r.ż. Zatrucia kwasem walproinowym są u dzieci rzadsze, nie ma jednak dokładnych danych o częstości ich występowania.

Rocznie w USA odnotowuje się ponad 100 tysięcy zatruć paracetamolem, z czego 30% u dzieci przed 6 r.ż., a 22% w 6-19 r.ż. Zatrucie to jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów z powodu zatruć w USA.

Do 1986 r. zatrucia salicylanami odpowiadały w Polsce za 25% zatruć dzieci, potem stały się znacznie rzadsze ze względu na wycofanie produktów dla dzieci zawierających kwas acetylosalicylowy. Z danych greckich wynika, że częstość zatruć salicylanami spadła z 9,7% do 4,7% w przeciągu 9 lat. Obecnie zatrucia tymi lekami są u dzieci bardzo rzadkie.

Postępowanie początkowe

Obowiązuje (ryc. 1):

• zabezpieczenie dróg oddechowych, przywrócenie ich drożności w przypadku braku przytomności, wentylacja mechaniczna w przypadku niewydolności oddechowej
• wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych
• leczenie wstrząsu – podaż płynów w ilości 20 ml/kg i ewentualnie amin katecholowych w ciągłym wlewie dożylnym (dopaminy z prędkością 5-20 μg/kg/min lub norepinefryny (noradrenaliny) z prędkością 0,1-2 μg/kg/min)
• zwalczanie innych objawów
• w razie spożycia dawki toksycznej przed upływem godziny lub utraty przytomności – płukanie żołądka i podanie węgla aktywowanego w ilości 0,5-1 g/kg (węgla zazwyczaj nie stosuje się w zatruciach lekami nasennymi)
• kontakt z ośrodkiem toksykologicznym w celu konsultacji co do dalszego postępowania.