Przeglądasz archiwalną treść publikacji „Wielka Interna. Reumatologia” Zamów najnowsze wydanie
Podyplomie logo dark

Genetyczne podłoże chorób reumatycznych

Jacek Fliciński, Krzysztof Prajs, Marek Brzosko

Wstęp

Predyspozycje genetyczne stanowią najważniejszy czynnik ryzyka większości układowych chorób tkanki łącznej. W ciągu ostatnich lat, dzięki wprowadzeniu nowych metod analizy genetycznej (w tym mikromacierzy), nastąpił znaczny postęp w ich poznawaniu. Rozpoznano już loci i niektóre geny o kluczowym znaczeniu w takich chorobach jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE) czy reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Oprócz oceny ryzyka chorób tkanki łącznej najważniejszym wykorzystaniem wiedzy o uwarunkowaniach genetycznych tych chorób jest poszukiwanie nowych sposobów ich leczenia. Określenie podłoża genetycznego wskazało bowiem na szlaki sygnalizacyjne istotne w ich patogenezie i wytyczyło kierunki badań nad nowymi sposobami leczenia. W rozdziale przedstawiono aktualną wiedzę na temat wpływu czynników genetycznych na wybrane choroby reumatyczne.

Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów charakteryzuje się niespecyficznym symetrycznym zapaleniem stawów, zmianami pozastawowymi i powikłaniami układowymi prowadzącymi do niepełnosprawności, postępującego inwalidztwa i przedwczesnego zgonu. Etiologia choroby jest nieznana. Jej geneza jest prawdopodobnie wieloczynnikowa.

Ryzyko zachorowania

W badaniach bliźniąt wykazano częstsze współwystępowanie RZS u bliźniąt monozygotycznych niż u dizygotycznych. Na tej podstawie oszacowano, że czynniki genetyczne odpowiadają za wystąpienie RZS w 60%.

Na ryzyko RZS najsilniej wpływa polimorfizm regionu MHC; mechanizm ten występuje we wszystkich populacjach. Ryzyko zachorowania na RZS u bliźniaków homozygotycznych w zakresie wspólnego epitopu jest 5 razy wyższe niż u dizygotycznych. Pozostałe genetyczne czynniki ryzyka RZS są natomiast różne dla poszczególnych grup etnicznych (prawdopodobnie z wyjątkiem STAT4).

Czynniki genetyczne predysponujące do RZS przedstawia tabela 1. W wymienionych tam zaburzeniach, poza zmianami w regionie HLA-DR3, występuje zwykle postać RZS z przeciwciałami przeciw cyklicznemu cytrulinowanego peptydowi.

Geny głównego układu zgodności tkankowej

Najlepiej poznany i udokumentowany jest związek RZS z polimorfizmem regionu HLA-DRB1, zawierającego geny głównego układu zgodności tkankowej (MHC – major histocompatibility complex). Występujące u chorych z różnych populacji podtypy HLA-DRB1 kodują podobne sekwencje aminokwasów, nazywane wspólnym epitopem (częścią antygenu rozpoznawaną przez układ odpornościowy). Znajduje się on w pozycji 70-74 na łańcuchu HLA-DR β. Jego sekwencje aminokwasowe skojarzone z RZS to QKRAA, QRRAA lub RRAAA (Q – glicyna, K – lizyna, R – arginina, A – alanina). Występuje on w następujących serotypach: HLA-DRB1*0401/0404/0405/0408, HLA-DRB1*0101/0102 i HLA-DRB1*1001, *1402 i *1406.