Definicja

Odruchowa dystrofia współczulna (RSD – reflex sympathetic dystrophy) jest powszechnie występującym zespołem bólu kończyny. Na przestrzeni lat wielokrotnie zmieniano nazwę tej jednostki. Początkowo posługiwano się nazwą kauzalgia, później dystrofia pourazowa, zespół Sudecka, algodystrofia oraz zespół ręka-ramię. W 1946 r. Evans wprowadził nazwę odruchowej dystrofii współczulnej. W ostatnich latach podjęto kolejne próby jej zdefiniowania. W 1986 r. International Association for the Study of Pain (IASP) zdefiniowało odruchową dystrofię współczulną jako ciągły ból w części kończyny, mogący być wynikiem złamania, ale bez uszkodzenia większych nerwów, związany z nadmierną czynnością układu współczulnego. W 1994 r. wprowadzono nową nazwę – zespół wieloobjawowego bólu miejscowego (CRPS – complex regional pain syndrome). Wyróżnia się dwa typy CRPS:

• typ 1 (CRPS I) – uznany za synonim odruchowej dystrofii współczulnej i zdefiniowany jako zespół
  • zwykle rozwijający się pod wpływem czynnika uszkadzającego
  • obejmujący wiele nerwów
  • z objawami klinicznymi (obrzękiem, zaburzeniami naczyniowymi skóry, zaburzeniami potliwości, allodynią lub przeczulicą) nieproporcjonalnymi do podstawowego uszkodzenia
• typ 2 (CRPS II) – zarezerwowany dla zespołów bólowych w przebiegu uszkodzenia nerwów (kauzalgii).

Epidemiologia

Częstość występowania jest bardzo różna. Na odruchową dystrofię współczulną cierpi do 27% pacjentów w przebiegu udaru i 28-44% po złamaniu dalszego końca kości promieniowej.

Patofizjologia

Mechanizm patogenetyczny nie został dokładnie poznany. Za czynnik inicjujący uznaje się uszkodzenie tkanek, po którym następuje kaskada reakcji biochemicznych prowadzących do wystąpienia zespołu. Obraz kliniczny jest przypuszczalnie wynikiem zaburzeń procesów gojenia, w których rolę odgrywają czynniki miejscowe i ogólnoustrojowe, m.in. neurologiczne.

Teorie wyjaśniające patogenezę

Koncepcja błędnego koła

Pierwotny uraz tkanek powoduje podrażnienie receptorów, co z kolei inicjuje nieprawidłowe wyładowania w rogach tylnych rdzenia kręgowego; przenoszą się one połączeniami obocznymi do słupów pośrednio-bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego, gdzie zlokalizowane są przedzwojowe neurony współczulne. Zwiększona aktywność współczulna powoduje pewne zjawiska obwodowe, takie jak skurcz naczyń i niedokrwienie, co dalej pobudza receptory bólowe.