Wstęp

Układowe choroby tkanki łącznej charakteryzuje przewlekły proces zapalny o podłożu autoimmunologicznym. Proces zapalny obejmuje tkankę łączną całego organizmu i ma charakter postępujący, a jego skutkiem jest zajęcie wielu narządów i układów. W przebiegu układowych chorób tkanki łącznej stwierdza się zaburzenia odpowiedzi immunologicznej, zarówno typu komórkowego, jak i humoralnego. Jednym z ich przejawów jest obecność autoprzeciwciał w surowicy i innych płynach ustrojowych.

Zidentyfikowano ponad 100 autoantygenów, przeciwko którym w chorobach reumatycznych wytwarzane są przeciwciała. Autoantygenem może być każda substancja składowa błony komórkowej, cytoplazmy czy jądra komórkowego.

Nie do końca poznano rolę autoprzeciwciał w patogenezie poszczególnych jednostek chorobowych. W praktyce klinicznej najczęściej wykorzystuje się badania na obecność przeciwciał przeciwjądrowych, przeciwciał przeciw cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych, czynnika reumatoidalnego, przeciwciał przeciw cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi. Badania autoprzeciwciał wykorzystuje się przy rozpoznawaniu i różnicowaniu chorób reumatycznych oraz określaniu rokowania.

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA)

Definicja

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA – antinuclear antibodies) są autoprzeciwciałami reagującymi ze stałymi lub rozpuszczalnymi (ENA – extractable nuclear antigen) antygenami jądra komórkowego. Obecnie z uwagi na powszechne wykorzystywanie jako źródła antygenu linii komórkowej HEp-2 (human epithelial cell), czego wynikiem jest stwierdzanie innych autoantygenów, głównie w cytoplazmie tych komórek, zaleca się, aby zamiast nazwy „przeciwciała przeciwjądrowe” używać określenia „przeciwciała przeciw antygenom linii komórkowej HEp-2”.

Metody badania

W badaniu przeciwciał przeciwjądrowych najczęściej wykorzystuje się immunofluorescencję pośrednią. Pozwala ona na określenie miana przeciwciał (obecna norma powyżej 1/160; miano przeciwciał przeciwjądrowych [ANA – antinuclear antibodies]) i typu fluorescencji jąder komórkowych. Jako źródło antygenów używane są: linia komórkowa HEp-2, HEp-2000, a także pierwotniaki Crithidia luciliae oraz granulocyty obojętnochłonne. Oprócz immunofluorescencji pośredniej stosuje się testy ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay), podwójnej dyfuzji w żelu i immunoblot.

Typy fluorescencji jąder komórkowych

Wykorzystując do poszukiwania ANA linię komórkową HEp-2, można wyodrębnić pięć podstawowych typów fluorescencji jądra komórkowego:

• homogenny (ryc. 1)
• obwodowy (ryc. 2)
• jąderkowy (ryc. 3)
• plamisty (ryc. 4)
• centromerowy (ryc. 5).