Wstęp

Toczeń rumieniowaty układowy (SLE – systemic lupus erythematosus) jest przewlekłym zespołem chorobowym o złożonej, wieloczynnikowej etiologii. Rozwija się na podłożu zaburzeń autoimmunologicznych prowadzących do przewlekłego zapalenia oraz dysfunkcji wielu układów i narządów: nerek, ośrodkowego układu nerwowego (OUN), układu krwiotwórczego, stawów, skóry. Charakterystyczny jest różnorodny obraz kliniczny i zmienny przebieg choroby (zaostrzenia i remisje), a także obecność specyficznych autoprzeciwciał w surowicy.

Epidemiologia

Częstość występowania tocznia rumieniowatego układowego w populacji europejskiej ocenia się na 25-39/100 tys., a w populacji Ameryki Północnej na 40-51/100 tys. Roczna zachorowalność według danych amerykańskich wynosi 2-8/100 tys., a w krajach europejskich (Islandia, Wielka Brytania, Szwecja) 3,3-4,8/100 tys. U Afroamerykanów i Latynosów choroba rozwija się częściej oraz charakteryzuje się cięższym przebiegiem niż u rasy kaukaskiej.

U ponad połowy chorych toczeń rumieniowaty układowy objawia się między 16 a 55 r.ż., a u około 20% przed 16 r.ż., rzadziej zaś po 55 r.ż. Kobiety w wieku 14-64 lat zapadają na toczeń rumieniowaty układowy mniej więcej 9-krotnie częściej niż mężczyźni. Stosunek ten zmniejsza się do 2:1 przed 14 r.ż. i po 65 r.ż. U mężczyzn toczeń jest rozpoznawany w starszym wieku (w porównaniu z kobietami) i charakteryzuje się:

• rzadszą nadwrażliwością na promienie UV
• częstszym zapaleniem błon surowiczych
• wyższą śmiertelnością.

Patogeneza

Przyczyna tocznia rumieniowatego układowego jest nieznana. Uważa się, że u osób predysponowanych genetycznie pod wpływem czynników środowiskowych dochodzi do inicjacji reakcji autoimmunologicznych i rozwoju procesu zapalnego.

Czynniki genetyczne

Za predyspozycję do tocznia rumieniowatego układowego odpowiada wiele genów, zarówno z układu HLA, jak i spoza niego:

• antygeny HLA klasy II DR3 i DR2 2-3-krotnie zwiększają ryzyko rozwoju SLE; polimorfizm genów HLA klasy III oraz niepełna ekspresja genu C1q (spoza układu HLA) objawiają się niedoborem wczesnych składników dopełniacza (C1q, C1r, C1s lub C₂ oraz C_4A i C_4B) lub zaburzeniami sekrecji TNF-α
• polimorfizm genów kontrolujących produkcję i regulację funkcji interferonu typu I (IRF5, TYK2), a także receptorów toll-podobnych (TLR9 i TLR7) uczestniczących w syntezie IFN jest ważnym genetycznym czynnikiem ryzyka SLE
• istotne jest genetycznie uwarunkowane zwiększone stężenie IL-10 i IL-6
• znaczącą rolę w patogenezie SLE odgrywają także zaburzenia w ekspresji genów białek regulujących proces apoptozy; defekt genów receptorów FcγR jednojądrowych komórek fagocytujących, uczestniczących w procesie usuwania antygenów, kompleksów immunologicznych i komórek opłaszczonych przez IgG objawia się upośledzeniem ich funkcji fagocytarnej i ma związek z nasileniem toczniowego zapalenia nerek
• zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju SLE stwierdzono w populacji europejskiej i meksykańskiej z polimorfizmem pojedynczych nukleotydów (SNP) w genie PDCD1 (programmed cell death 1).