Wstęp

Substancje, które potęgują zdolność antygenu do wywołania odpowiedzi immunologicznej, a same nie wykazują właściwości antygenowych, nazwano adiuwantami. Ponieważ adiuwanty nasilają odpowiedź immunologiczną, znalazły szerokie zastosowanie przede wszystkim jako składnik szczepionek. Dodanie adiuwantu pozwala na zmniejszenie dawki antygenu w szczepionce oraz na zredukowanie częstości szczepień. Adiuwanty hamują reakcje między antygenami w poliwalentnych szczepionkach i stymulują odpowiedź immunologiczną u osób z osłabioną odpowiedzią na szczepienia. Rolą adiuwantów wykorzystywanych w powszechnie stosowanych szczepionkach jest zatem zwiększenie ich skuteczności zarówno laboratoryjnej, ocenianej np. poprzez wykazanie przeciwciał poszczepiennych, jak i klinicznej, stwierdzanej na podstawie zwiększenia odsetka populacji zabezpieczonej przed zachorowaniem.

W ostatnich latach powiązano pojawienie się objawów określonych chorób autoimmunologicznych oraz indukcję wytwarzania autoprzeciwciał z zastosowaniem niektórych adiuwantów, co doprowadziło do stworzenia koncepcji autoimmunologicznego (autozapalnego) zespołu indukowanego przez adiuwanty (ASIA – autoimmune [autoinflammatory] syndrome induced by adjuvants).

Definicja

ASIA to nowy zespół, którego kryteria w 2011 r. zaproponowali Yehuda Shoenfeld i wsp. (tab. 1). Opisano wiele objawów klinicznych układających się w obraz konkretnych chorób autoimmunologicznych, takich jak toczeń rumieniowaty układowy (TRU), twardzina układowa uogólniona (TU) czy reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), pojawiających się po ekspozycji na adiuwanty. Zwraca się również uwagę na to, że zespół ASIA może wystąpić nie tylko po przebytych szczepieniach, lecz także po wszczepieniu silikonowych implantów piersi, zastosowaniu różnych substancji w celach kosmetycznych (oleje mineralne, gwajakol) i po narażeniu na związki silnie toksyczne (np. gazy bojowe, pestycydy). Za pewne przyczyny działania adiuwantów uznano reakcje i objawy ujęte w tabeli 2. Zwraca się również uwagę na tzw. zespół chorych budynków (SBS – sick building syndrome), który wiąże się z ekspozycją na czynniki (zarówno pochodzenia naturalnego, jak i sztuczne) występujące w otoczeniu (budynku) oraz na zanieczyszczenia środowiska zewnętrznego. Tego zespołu nie włączono jednak do zespołu ASIA.

Epidemiologia

Nie ma pewnych opracowań epidemiologicznych dotyczących zespołu ASIA. Obserwacje opisane w literaturze pochodzą z różnych rejonów świata i są odzwierciedleniem nie tylko zainteresowania badaczy, lecz także aktualnych problemów związanych np. z dzi...