Wstęp

Tkanka tłuszczowa składa się ze zrazików otoczonych tkanką łączną, która zawiera naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy. Chroni organizm przed urazami mechanicznymi i utratą ciepła. Adipocyty zawierają ponadto tłuszcz – magazyn energii wykorzystywany w stanach jej niedoboru.

Zapalenie tkanki tłuszczowej (panniculitis) jest chorobą o zróżnicowanej etiologii. W rozdziale tym omówiono główne postacie zapalenia tkanki tłuszczowej i zasady ich leczenia.

Definicja

Zapalenie tkanki tłuszczowej to odczyn zapalny spowodowany martwicą komórek tłuszczowych. Choroba zajmuje przede wszystkim tkankę podskórną, ale może objąć tkankę tłuszczową w każdej lokalizacji.

Klasyfikacja

Stworzenie jednolitej klasyfikacji zapalenia tkanki podskórnej jest trudne ze względu na wielość czynników, które je wywołują, oraz zróżnicowanie obrazu histopatologicznego. W tabeli 1 przedstawiono klasyfikację morfologiczną Blacka, a w tabeli 2 podział etiologiczny według Phelpsa.

Epidemiologia

Choroba występuje częściej u kobiet. Stwierdzono związek między zapaleniem tkanki tłuszczowej a występowaniem antygenu HLA-B8.

Patofizjologia

Ani mechanizm powstawania zmian martwiczych w tkance podskórnej, ani ich przyczyna nie są znane. Nie wyjaśniono też mechanizmów odpowiedzialnych za współwystępowanie zapalenia tkanki podskórnej z zapaleniem stawów, chorobami trzustki i innymi zespołami chorobowymi.

Wystąpienie objawów mogą poprzedzać:

• urazy mechaniczne i termiczne skóry oraz tkanki podskórnej – w tym umyślne, np. nacięcia, ukłucia
• zatrucie toksynami lub lekami
• wrodzone i nabyte zaburzenia biochemiczne – niedobór α₁-antyproteazy (α₁-antytrypsyny), wzmożona aktywność enzymów trzustkowych w surowicy
• zakażenia.

Objawy zapalenia tkanki tłuszczowej mogą towarzyszyć:

• układowym chorobom tkanki łącznej
• zespołom limfoproliferacyjnym
• nowotworom
• histiocytozie.

Wybrane postacie kliniczne

Rumień guzowaty

Rumień guzowaty omówiono w osobnym rozdziale.

Choroba Vilanovy

Choroba Vilanovy określana jest inaczej jako podostre guzkowe wędrujące zapalenie tkanki tłuszczowej. Niektórzy autorzy uważają ją za wariant rumienia guzowatego, obraz mikroskopowy jest bowiem w obu chorobach taki sam. Występuje częściej u kobiet niż mężczyzn, zazwyczaj między 3 a 6 dekadą życia.

Zazwyczaj stwierdza się niebolesny czerwony guzek na przedniej powierzchni podudzia, który powiększa się obwodowo. Po kilku tygodniach lub miesiącach guzek zmienia lokalizację. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić gruźlicę oraz sarkoidozę (z tego powodu konieczne jest wykonanie RTG klatki piersiowej).