Wstęp

W chorobach nowotworowych poza dysfunkcją zajętego narządu oraz objawami spowodowanymi szerzeniem się nowotworu często występują charakterystyczne objawy w układach odległych. Przykładem jest objaw Courvoisiera towarzyszący rakowi głowy trzustki lub osteoartropatia przerostowa u chorych z rakiem płuca. Objawy reumatologiczne w przebiegu chorób rozrostowych pojawiają się stosunkowo rzadko, są jednak związane z rozwojem specyficznych typów nowotworów.

W diagnostyce szczególny nacisk kładzie się na odróżnianie zespołów paraneoplastycznych od współwystępowania chorób nowotworowych i reumatycznych. Zespoły paraneoplastyczne bardzo często przypominają pierwotne choroby reumatyczne, np. zapalenie skórno-mięśniowe lub zapalenia naczyń, mają jednak bardziej agresywny przebieg i źle odpowiadają na leczenie. Często są też pierwszym objawem choroby nowotworowej, dlatego nietypowy przebieg chorób reumatycznych wymaga zawsze pilnej i wnikliwej diagnostyki.

W tabeli 1 przedstawiono najważniejsze objawy reumatologiczne, których występowanie wymaga pogłębionej diagnostyki w kierunku chorób nowotworowych.

Definicja

Objawy reumatologiczne towarzyszące chorobom nowotworowym można podzielić na cztery grupy:

• objawy procesów rozrostowych (łagodnych bądź złośliwych) toczących się w kościach lub stawach – zapalenie stawów, ścięgien i bóle mięśni, np.:
  • zapalenie stawu spowodowane chrzęstniakowatością maziówkową
  • zapalenie stawu spowodowane naciekiem komórek nowotworowych
  • maziówczak rozwijający się w stawie
• objawy pierwotnych chorób reumatycznych u chorych, u których niezależnie rozwija się choroba nowotworowa – choroba reumatyczna może predysponować do rozwoju nowotworu, czego przykładem są chorzy z zespołem Sjögrena, u których ryzyko rozwoju chłoniaka jest 44 razy większe niż w populacji ogólnej; chłoniak może się też rozwinąć niezależnie od wcześniej zdiagnozowanej choroby reumatycznej, która zazwyczaj poprzedza o wiele lat rozpoznanie choroby nowotworowej
• objawy reumatologiczne, które są pośrednio spowodowane chorobą nowotworową (wynikają z zastosowanego leczenia lub wyniszczenia), np. eozynofilowe zapalenie powięzi indukowane napromienianiem
• zespoły paraneoplastyczne (paranowotworowe) – objawy reumatologiczne, które są manifestacją utajonej choroby nowotworowej, np. wtórna osteoartropatia przerostowa czy rzekomoreumatoidalne zapalenie stawów; zespoły paraneoplastyczne poprzedzają rozpoznanie choroby rozrostowej, a zdiagnozowanie nowotworu następuje zwykle szybciej, niż gdy obie choroby rozwijają się niezależnie (raczej w ciągu miesięcy niż lat).