Wstęp

Objawy stawowe i okołostawowe obserwuje się w przebiegu wielu endokrynopatii. Obraz kliniczny może być konsekwencją bezpośredniego wpływu nadmiaru bądź niedoboru hormonów na kości, stawy, chrząstki stawowe, błonę maziową i pozostałe tkanki miękkie. Inną przyczyną może być nieprawidłowa przemiana i dystrybucja kolagenu w następstwie mikro- i makroangiopatii lub neuropatii wegetatywnej w przebiegu chorób endokrynnych. Trzeba też pamiętać o możliwości współistnienia z autoimmunologicznymi endokrynopatiami innych chorób autoimmunologicznych, w tym reumatycznych, stanowiących element uogólnionego procesu autoimmunologicznego. Objawy ze strony układu kostno-stawowego mogą być także powikłaniem leczenia endokrynologicznego.

Choroby przysadki

Hormon wzrostu (GH – growth hormone) jest wielofunkcyjnym hormonem polipeptydowym wydzielanym przez komórki somatotropowe części gruczołowej przysadki. Wpływa bezpośrednio na narządy i tkanki obwodowe, a pośrednio na wydzielanie insulinopodobnych czynników wzrostu (IGF – insulin-like growth factors) i produkcję białka wiążącego IGF (IGF-BP – IGF binding protein). Następstwem jest kompleksowa interakcja pomiędzy GH, IGF-I, IGF-II i IGF-BP.

GH w prawidłowych stężeniach działa anabolicznie, pobudzając chondrogenezę i osteogenezę w chrząstkach wzrostowych kości. Nasila również retencję wapnia i pobudza mineralizację kości. Stymuluje ponadto rozrost tkanek miękkich – pobudza przyrost masy mięśniowej, stymulując rozrost sarkomerów. Skutkiem jest pobudzenie wzrostu i przyrost masy ciała. I nadmiar, i niedobór GH prowadzą do zaburzeń w układzie kostno-stawowym.

Akromegalia i gigantyzm

Akromegalia jest zespołem objawów chorobowych, w tym kostno-stawowych, będących konsekwencją nadmiernego wydzielania GH. Nadmiar GH w okresie przed zarośnięciem nasad kości długich prowadzi do gigantyzmu, a po zakończeniu wzrostu – do akromegalii. Zaburzenia kostno-stawowe mają podobny charakter w obu schorzeniach, ale w akromegalii są o wiele bardziej zaawansowane.

Epidemiologia

Objawy kostno-stawowe zgłasza większość pacjentów z akromegalią. Artropatia występuje u ok. 75%. Na ból szyi i pleców skarży się ponad połowa pacjentów, ale tylko u 25% w badaniach obrazowych wykrywane są zmiany. Obrzęk i sztywność poranną stawów zgłasza ponad połowa, nadmierną ruchomość i ograniczenie zakresu ruchów w stawach – 15-30% chorych. Na objawowy zespół kanału nadgarstka skarży się 25-52% pacjentów, a u 20% stwierdza się uogólnioną samoistną hiperostozę szkieletu (DISH – diffuse idiopathic skeletal hyperostosis).