Wstęp

Chociaż leczenie odmy opłucnej jest domeną chirurgów, to jednak znajomość niektórych zagadnień ma ważne znaczenie praktyczne także dla lekarzy chorób wewnętrznych. Wynika ono z konieczności uwzględnienia odmy opłucnej w różnicowaniu przyczyn tak niepokojących objawów jak duszność czy bóle w klatce piersiowej. Niewłaściwe lub opóźnione rozpoznanie zwiększa ryzyko powikłań (także groźnych dla życia) i utrudnia dalsze leczenie.

Definicja

Odma opłucnej – obecność powietrza w jamie opłucnej.

Patogeneza

Odma zewnętrzna i wewnętrzna

Bezpośrednią przyczyną odmy jest uszkodzenie ścian opłucnej (i innych otaczających je struktur anatomicznych), umożliwiające napływ powietrza do jamy opłucnej. Zależnie od lokalizacji uszkodzenia źródłem gazów dostających się do jamy opłucnej może być powietrze atmosferyczne (przerwanie ciągłości opłucnej ściennej i ścian klatki piersiowej) lub też powietrze znajdujące się w narządach wewnętrznych, np. płucu (naruszenie ciągłości opłucnej płucnej i ścian pęcherzyków płucnych). W pierwszym przypadku odma opłucnej klasyfikowana jest jako zewnętrzna, w drugim jako wewnętrzna.

Odma pourazowa i samoistna

Możliwy jest też inny podział, zależny od mechanizmu uszkodzenia ścian opłucnej. Wyróżniamy w nim:

• odmę pourazową – powstającą w wyniku szeroko rozumianego urazu (także jatrogennego)
• odmę samoistną, do której zaliczamy wszystkie pozostałe przypadki odmy, w których przyczyną uszkodzenia opłucnej nie jest uraz (rzeczywista przyczyna pozostaje często niewyjaśniona).
  
  

Odma pourazowa może być i zewnętrzna, i wewnętrzna. Odma samoistna jest wyłącznie odmą wewnętrzną. Wśród odm samoistnych wyróżnia się odmę samoistną pierwotną i wtórną. W pierwotnej nie udaje się wykazać anatomicznego ani czynnościowego podłoża tłumaczącego przyczynę jej powstania. Natomiast odmą wtórną określa się te postacie samoistnej odmy opłucnej, których przyczynę stanowią lepiej lub gorzej zdefiniowane anatomiczne lub czynnościowe choroby układu oddechowego (np. przebyta gruźlica płuc z pozapalnymi zmianami włóknistymi, POChP).

Odma otwarta i zamknięta

Tak długo jak otwór, przez który przepływa powietrze, pozostaje otwarty, odmę nazywamy otwartą. Odma zamknięta to taka, w której otwór będący jej pierwotną przyczyną uległ zamknięciu.

Odma częściowa i całkowita

Ze względu na wielkość (a tym samym stopień zapadnięcia płuca) odmę dzielimy na częściową i całkowitą. Jest to jednak podział orientacyjny, nie mający praktycznego zastosowania. O wiele większe znaczenie ma podział na odmę małą i dużą. Kryteria tego podziału znajdują się w podrozdziale poświęconym odmie samoistnej.