Wstęp

Cytodiagnostyka polega na ocenie morfologicznej komórek (najczęściej barwionych hematoksyliną i eozyną) w mikroskopie świetlnym. Od niedawna uzupełnia się ją o takie metody pomocnicze jak immunocytologia czy cytometria.

Podstawowym wskazaniem do cytodiagnostyki jest podejrzenie procesu nowotworowego. Metoda ta jest również stosowana w diagnostyce etiologii zmian śródmiąższowych płuc. W tych przypadkach materiał komórkowy pochodzi z płukania oskrzelowo-pęcherzykowego (BAL ‒ bronchoalveolar lavage).

Rodzaje materiałów do oceny cytologicznej

W diagnostyce cytologicznej nowotworów układu oddechowego, a ściślej raka płuca, przydatne są różne materiały: plwocina, plwocina indukowana, popłuczyny oskrzelowe (BAL), wymazy oskrzelowe i rozmazy wykonane z komórek uzyskanych drogą przezklatkowej lub przezoskrzelowej biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC). W diagnostyce i stopniowaniu raka płuca ocenia się również płyn z jamy opłucnej oraz bioptaty cienkoigłowe z obwodowych węzłów chłonnych (np. nadoobojczykowych).

Plwocina

Badanie mikroskopowe plwociny w praktyce wykorzystuje się najczęściej w rozpoznawaniu pierwotnego raka płuca, a plwocina to historycznie pierwszy materiał poddawany badaniom w tym celu. Rozmaz odkrztuszonej plwociny utrwala się, a następnie barwi hematoksyliną i eozyną. Ocena mikroskopowa plwociny pozwala nie tylko na rozpoznanie nowotworu, ale również na określenie jego typu histologicznego.

Wskazania

Wskazaniem do badania cytologicznego plwociny są zmiany zlokalizowane centralnie w płucu, nasuwające podejrzenie raka (ryc. 1). Badanie cytologiczne plwociny wykonuje się tylko, jeśli nie planuje się bronchoskopii (ze względu na stan ogólny lub spore zaawansowanie nowotworu widoczne w badaniach radiologicznych). Badanie mikroskopowe plwociny potwierdza wtedy rozpoznanie kliniczne lub radiologiczne.

Ograniczenia

Badanie cytologiczne plwociny dość często daje wyniki fałszywie ujemne. Duże znaczenie ma tu lokalizacja nowotworu i jego charakter.

O ile przy centralnym położeniu guza prawidłowe rozpoznanie mikroskopowe można uzyskać w 60-70% przypadków, to gdy nowotwór jest zlokalizowany obwodowo, odsetek ten jest bardzo niski (ok. 10-15%).

Z kolei komórki nowotworów przerzutowych z reguły nie przedostają się do światła oskrzela (wyjątkiem, i to nie zawsze, są przerzuty raka piersi, raka jasnokomórkowego nerki lub czerniaka złośliwego). Badanie to nie jest również przydatne w diagnostyce pierwotnych i przerzutowych nowotworów mezenchymalnych.