Wstęp

Nurkowanie rekreacyjne to coraz powszechniejszy sposób aktywnego spędzania czasu wolnego. Postęp technologiczny i dostępność zaawansowanego technicznie wyposażenia znacznie zmniejszyły uciążliwości i niebezpieczeństwa praktyki nurkowej, dawniej kojarzonej ze służbami mundurowymi lub pracami podwodnymi, prowadzonymi przez nurków zawodowych. Co roku wydawanych jest kilka tysięcy nowych certyfikatów, potwierdzających zdobycie uprawnień do samodzielnego nurkowania w różnych warunkach. Trudno określić liczbę osób nurkujących sporadycznie, zdobywających uprawnienia za granicą lub nurkujących bez szkolenia potwierdzonego dokumentem. Problemy medycyny nurkowej pozostają znane jedynie wąskiej grupie lekarzy pracujących w ośrodkach medycyny hiperbarycznej lub związanych ze środowiskiem nurkowym.

Wiadomości podstawowe

Fizjologia nurkowania

Organizm człowieka jest słabo przystosowany do przebywania w środowisku wodnym. W czasie nurkowania na zatrzymanym oddechu obserwuje się odruch na nurkowanie: zimna woda, działając na receptory w błonie śluzowej jamy nosowej i w skórze twarzy, powoduje jednoczesną aktywację obu głównych składowych układów autonomicznego. Efektem jest bradykardia oraz uogólniony skurcz naczyń w obrębie całego ciała, z wyjątkiem naczyń mózgu, serca i zespoleń tętniczo-żylnych. Zatrzymanie oddechu powoduje zahamowanie czynności neuronów wdechowych pnia mózgu i w konsekwencji pobudzenie neuronów obszaru przedniej, brzuszno-bocznej części rdzenia przedłużonego. To także prowadzi do zwężenia naczyń. Bradykardia i spadek pojemności minutowej serca kompensują wzrost obwodowego oporu naczyniowego, zapobiegając podwyższeniu ciśnienia tętniczego. Oksyhemoglobina jest kierowana głównie do mózgu i serca (gdzie naczynia krwionośne pozostają szerokie). W mięśniach tlen do komórek dostarcza mioglobina, w tkankach bardziej odpornych na niedokrwienie pojawia się metabolizm beztlenowy.

Fizyka nurkowania

Charakterystyczne choroby i urazy związane z nurkowaniem spowodowane są przez procesy zachodzące w organizmie pod wpływem zmian ciśnienia zewnętrznego i wynikają z praw fizyki. Mówią one, że:

• na każde 10 m głębokości ciśnienie rośnie o 1 atmosferę (1000 hPa)
• objętość gazu zmniejsza się proporcjonalnie do wzrostu ciśnienia (na głębokości 10 m maleje dwukrotnie)
• ciśnienie mieszaniny gazów jest sumą ich ciśnień parcjalnych (na poziomie morza w przybliżeniu ciśnienie azotu to 0,8, a tlenu to 0,2 atmosfery)
• gazy dyfundują przez błony półprzepuszczalne, a ich rozpuszczalność w różnych cieczach jest różna (w poszczególnych tkankach rozpuszczają się różne ilości gazu)
• rozpuszczalność gazu w cieczy rośnie proporcjonalnie do ciśnienia, a gwałtowne obniżenie ciśnienia powoduje szybkie wydzielenie rozpuszczonego gazu
• wzrost ciśnienia gazu zwiększa jego gęstość (i w konsekwencji wzrost oporów oddechowych).