Wstęp

Reakcje jatrogenne w układzie oddechowym stanowią około 7% działań niepożądanych leków. Zmiany w układzie oddechowym może powodować wiele leków z różnych grup i o wielorakich mechanizmach działania. Prawidłowa i szybka diagnostyka jest bardzo ważna z dwóch powodów. Po pierwsze odstawienie leku wywołującego niepożądaną reakcję zabezpiecza przed dalszym uszkodzeniem płuc. Po drugie ustalenie prawidłowego rozpoznania jatrogennej choroby płuc pozwala uniknąć wielu zbędnych procedur diagnostycznych. W rozdziale przedstawiono zarys uszkodzeń układu oddechowego wywoływanych przez leki. Zostały też krótko omówione najważniejsze leki powodujące odczyny ze strony płuc.

Etiopatogeneza

Postacie uszkodzeń jatrogennych

Uszkodzenia jatrogenne mogą dotyczyć różnych struktur układu oddechowego – dróg oddechowych, pęcherzyków płucnych, naczyń krwionośnych oraz opłucnej:

• najważniejszą grupę odczynów polekowych w układzie oddechowym stanowią rozlane lub zlokalizowane zmiany w śródmiąższu płuc. Obejmują one śródmiąższowe zapalenie/włóknienie płuc, alergiczne zapalenie płuc, niekardiogenny obrzęk płuc, toczniowy zespół opłucnowo-płucny
• ważną grupę zmian polekowych w układzie oddechowym stanowi zajęcie opłucnej; najczęściej przebiega pod postacią pogrubienia opłucnej, wysięku opłucnowego i odmy opłucnowej
• reakcje ze strony drzewa oskrzelowego obejmują kaszel, odczyny bronchospastyczne i zarostowe zapalenie oskrzelików
• zmiany w naczyniach płucnych z reguły towarzyszą innym odczynom, ale może wystąpić izolowane krwawienie do pęcherzyków płucnych, zespół Churga-Strauss oraz nadciśnienie płucne.

Mechanizmy uszkodzeń jatrogennych

Zaproponowano pięć mechanizmów dla wyjaśnienia jatrogennych uszkodzeń w układzie oddechowym. Niektóre leki powodujące uszkodzenie płuc działają w kilku mechanizmach, wywołując różne postacie choroby jatrogennej.

Zaburzenie równowagi oksydoredukcyjnej

Pierwszy mechanizm polega na zaburzeniu równowagi w systemie oksydanty – antyoksydanty. Reaktywne formy tlenu, które powstają w komórkach fagocytujących, pełnią bardzo ważną rolę w reakcjach obronnych organizmu, mogą jednak wywołać wiele efektów toksycznych. W warunkach prawidłowych układ antyoksydantów (dysmutaza nadtlenkowa, katalaza i glutation) neutralizuje aktywne rodniki tlenowe i odpowiada za utrzymywanie równowagi. Niektóre leki cytotoksyczne, np. bleomycyna, cyklofosfamid, karmustyna, zaburzają tę równowagę. Prowadzi to do nadmiaru aktywnych rodników tlenowych, które uszkadzają podstawowe struktury płuc.