Wstęp

W krajach rozwiniętych palenie tytoniu jest ważną przyczyną chorób i zgonów, którym można by zapobiec, stosując profilaktykę i leczenie nałogu palenia tytoniu. Na świecie co roku odnotowuje się 5 milionów zgonów spowodowanych paleniem tytoniu; w USA w 2000 r. palenie tytoniu odpowiadało za 18,1% wszystkich zgonów. W brytyjskim badaniu 34 439 lekarzy (mężczyzn) obserwowanych prospektywnie przez 50 lat stwierdzono, że za większą śmiertelność palaczy odpowiadały choroby naczyń, nowotwory i choroby układu oddechowego. Palenie tytoniu jest przyczyną 35% nowotworów, 33% zawałów mięśnia sercowego i udarów oraz 90% przypadków POChP. Związana z tym chorobowość i śmiertelność powoduje znaczne obciążenia dla społeczeństwa związane z finansowaniem ochrony zdrowia i utratą produktywności. W USA bezpośrednie koszty (medyczne) palenia tytoniu wynoszą 53-73 mld dolarów rocznie, a koszty pośrednie (utraconej produktywności) dodatkowo 47 mld rocznie.

Epidemiologia

Sytuację epidemiologiczną palenia tytoniu w Polsce najlepiej odzwierciedla badanie BOLD, przeprowadzone z udziałem 526 osób. Stwierdzono, że:

• byli lub aktualni palacze to prawie 79% mężczyzn i 42% kobiet
• osoby nigdy niepalące stanowiły 38,6% badanych
• w populacji >40 r.ż. aktualnymi palaczami tytoniu było 28% badanych
• średnie obciążenie tytoniem w grupie aktualnych lub byłych palaczy wynosiło 24,3 paczkolat, u mężczyzn było jednak znamiennie większe (29,2) niż u kobiet (15,1)
• aż 29,3% nigdy niepalących osób było palaczami biernymi (30,1% kobiet i 26,8% mężczyzn).
  
  

Nie wykazano statystycznie istotnych korelacji pomiędzy wykształceniem a częstością palenia tytoniu.

Zespoły kliniczne uzależnienia od nikotyny

Uzależnienie od nikotyny to dobrze wyodrębniony zespół kliniczny (tab. 1). Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia także zespół abstynencyjny po nagłym przerwaniu palenia tytoniu. Należy pamiętać, że każdy chory leczony z powodu uzależnienia od nikotyny przebywa zespół abstynencyjny.

Działanie nikotyny w ośrodkowym układzie nerwowym

Nikotyna w dymie tytoniowym szybko przenika z pęcherzyków płucnych do naczyń włosowatych, a następnie z krwią tętniczą w kilka sekund dociera do receptorów nikotynowych w OUN. Ich pobudzenie zwiększa czujność, uwagę i powoduje niewielką euforię. Poczucie przyjemności po wypaleniu papierosa wynika z pobudzającego wpływu w mózgowiu nikotynowych receptorów α4β2 na wydzielanie dopaminy na szlaku mezolimbicznym. Poprawa funkcji poznawczych przejawiająca się subiektywną poprawą sprawności procesów psychicznych wynika z pobudzenia dopaminowego szlaku mezokortykalnego aktywującego płaty czołowe.