Wstęp

Gruźlica jest chorobą zakaźną, której czynnikiem etiologicznym są prątki należące do Mycobacterium tuberculosis complex. W ponad 90% dotyczy układu oddechowego, głównie płuc. Ze względu na powszechność szczepień BCG w Polsce gruźlica pierwotna występuje u dzieci, natomiast u dorosłych spotyka się gruźlicę popierwotną. Niecharakterystyczny przebieg kliniczny i polimorfizm zmian radiologicznych przyczyniają się do opóźnienia rozpoznania, a to sprzyja szerzeniu się choroby.

Najczęstszą manifestacją choroby w płucach jest widoczny na radiogramie, przebiegający klinicznie podostro naciek zlokalizowany w górnych polach płuc, z obecnością jamy. Obok postaci ostrej, takiej jak serowate zapalenie płuc, u osób słabo poddających się leczeniu występuje gruźlica przewlekła włóknisto-jamista. Najcięższą formą choroby jest rozsiana prosówka oraz gruźlica OUN. Skutecznym sposobem przerwania łańcucha epidemiologicznego jest szybka identyfikacja źródła zakażenia i leczenie przeciwprątkowe. U pacjentów z zachowaną wrażliwością na leki skuteczność nowoczesnego leczenia przekracza 90%. Odsetek ten jest znacznie niższy w przypadku oporności wielolekowej prątków. Aby zapobiec rozwojowi najcięższych postaci gruźlicy, zgodnie z zaleceniami WHO stosuje się szczepienia BCG. Przed przejściem utajonego zakażenia w czynną chorobę ma chronić chemioprofilaktyka w odpowiednich grupach ryzyka. Znacznie rzadziej, głównie u osób z zaburzeniami immunologicznymi, dochodzi do zakażenia prątkami niegruźliczymi i rozwoju mykobakteriozy. W odróżnieniu od gruźlicy stwierdzenie w materiale biologicznym prątków niegruźliczych nie zawsze jednak wskazuje na mykobakteriozę. Zwykle jest tylko wynikiem kolonizacji i wówczas nie wymaga wielomiesięcznego leczenia.

Charakterystyka mikrobiologiczna rodzaju Mycobacterium

Prątki należą do rodzaju Mycobacterium, rodziny Mycobacteriaceae, rzędu Actinomycetales, klasy Schizomycetes. Ich wspólną cechą jest kwasooporność (AFB – acid-fast bacilli), polegająca na nieodbarwianiu się pod wpływem kwasów, zasad i alkoholi po wcześniejszym zabarwieniu barwnikami anilinowymi (fuksyną karbolową, auraminą). Wiąże się to z dużą zawartością lipidów w ścianie. Część gatunków występuje powszechnie w środowisku człowieka, inne należą do obligatoryjnych pasożytów ludzi i zwierząt. Prątki są organizmami wolno rosnącymi, wymagającymi do wzrostu pożywek wzbogaconych białkami zwierzęcymi.

Prątki dzielimy na:

• wolno rosnące, których wzrost trwa >7 dni, a kolonie zwykle widoczne są po 2-4 tygodniach
• szybko rosnące (<7 dni).