Wstęp

Jajnik jest specyficznym narządem, pełniącym dwie nierozerwalnie związane funkcje – prokreacyjną i endokrynną. Jego prawidłowa czynność jest niezbędna do rozwoju drugo- i trzeciorzędowych kobiecych cech płciowych, do zajścia w ciążę, wreszcie do rozwoju wczesnej ciąży.

Podział chorób jajników

Choroby jajników obejmują zarówno zaburzenia ich funkcji hormonalnej, jak i generatywnej. Bardzo często obserwuje się współistnienie zaburzeń wydzielania hormonów i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Przyczyną może być pierwotna choroba jajników, ale częściej są nią zaburzenia osi podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowej.

Choroby jajników można podzielić na:

• zaburzenia rozwojowe – agenezja i dysgenezja jajników
• zaburzenia czynnościowe – hipoplazja, przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników, zespół policystycznych jajników, wtórna niewydolność jajników
• zapalenie jajników
• zmiany nowotworopodobne jajników – torbiele pęcherzykowe, torbiele ciałka żółtego, torbiele proste, okołojajnikowe, endometrioza jajników
• nowotwory jajników.

Nienowotworowe choroby jajnika

Zaburzenia rozwojowe

Agenezja gonad

Agenezja gonad jest rzadką postacią zaburzeń rozwojowych. Chorzy, niezależnie od płci chromosomalnej, w momencie narodzin posiadają cechy typowe dla płci żeńskiej. Niekiedy brak jednego z jajników rozpoznaje się przypadkowo śródoperacyjnie, nie daje on bowiem żadnych objawów klinicznych.

Jajniki dodatkowe

Jajniki dodatkowe są bardzo rzadką anomalią. Wcale nie tak rzadko obserwuje się natomiast tzw. torbiele resztkowe po obustronnym usunięciu jajników. Zjawisko to nie ma jednak nic wspólnego z obecnością dodatkowych jajników, jest ono skutkiem niedokładnego zabiegu operacyjnego (zacisk założony na fragment jajnika) bądź obecności elementów utkania jajnika w więzadle wieszadłowym.

Aplazja jajników/dysgenezja gonad

Aplazja jajników to sytuacja, w której w miejscu typowym dla jajników występuje listewka łącznotkankowa pozbawiona elementów strukturalnych jajnika:

• typowym jej przykładem jest dysgenezja gonad w zespole Turnera (najczęstszy kariotyp to 45,X); obrazu zespołu dopełniają: charakterystyczna budowa ciała, niskie stężenie estrogenów, podwyższone stężenie gonadotropin, skąpe owłosienie łonowe i pachowe, niedorozwinięte narządy płciowe zewnętrzne oraz często inne anomalie rozwojowe
• czysta postać dysgenezji gonad może występować u osób z kariotypem 46,XX i 46,XY; nie obserwuje się u nich niskiego wzrostu ani proporcji ciała typowych dla zespołu Turnera. Ze względu na stosunkowo częste występowanie nowotworów w dysgenetycznych gonadach, szczególnie u osób z kariotypem 46,XY, postuluje się profilaktyczne usunięcie gonad na przełomie drugiej i trzeciej dekady życia.