Wstęp

Podwzgórze (hypothalamus) jest niewielkim obszarem międzymózgowia, który sprawuje nadrzędną kontrolę nad czynnością układu wewnątrzwydzielniczego, odpowiada za regulację homeostazy i jest zaangażowany w wiele procesów neuropsychologicznych. Budowa podwzgórza oraz sąsiedztwo ważnych struktur anatomicznych (przysadka, koło tętnicze podstawy czaszki, komora III mózgowia) powodują, że objawy zaburzeń czynności podwzgórza są różnorodne i często złożone. Objawy te są ściśle związane z funkcją, jaką pełni międzymózgowie. Najczęściej występują zaburzenia widzenia i bóle głowy, rzadziej zaburzenia hormonalne (hiperprolaktynemia, niedoczynność przysadki, moczówka prosta), a najrzadziej objawy neurologiczne (konsekwencja wodogłowia lub padaczka). Wśród guzów podwzgórza wyróżnia się:

• nowotwory łagodne (czaszkogardlaki, glejaki drogi wzrokowej)
• nowotwory złośliwe (m.in. guzy germinalne)
• hamartoma
• malformacje naczyniowe.
  
  

Rozpoznawanie guzów podwzgórza wymaga dużego doświadczenia i złożonej diagnostyki biochemicznej i obrazowej. Leczenie większości guzów podwzgórza wymaga ich neurochirurgicznego usunięcia, a czasem także chemioterapii lub radioterapii.

Wiadomości podstawowe

Budowa i funkcja podwzgórza

Podział anatomiczny podwzgórza

Podwzgórze jest brzuszną częścią międzymózgowia. Jest zbudowane z:

• istoty szarej pokrywającej dno i ściany boczne komory trzeciej
• ciał suteczkowatych
• guza popielatego
• lejka
• części nerwowej przysadki (płat tylny)
• skrzyżowania wzrokowego.
  
  

Podział anatomiczny wyróżnia część przyśrodkową i część boczną podwzgórza. Granicę między nimi stanowi sklepienie oraz pęczek suteczkowo-wzgórzowy.

Część boczna podwzgórza

Do części bocznej podwzgórza zalicza się:

• pole przedwzrokowe boczne
• pole boczne podwzgórza (jego pobudzenie wyzwala chęć spożywania pokarmów, a zniszczenie wywołuje jadłowstręt).

Część przyśrodkowa podwzgórza

Część przyśrodkowa podwzgórza, ograniczona bruzdą podwzgórzową, położona jest w sąsiedztwie komory III mózgowia i anatomicznie dzieli się na cztery obszary:

• okolicę przedwzrokową, zawierającą pole przedwzrokowe przyśrodkowe, którego zasadniczą część stanowi jądro płciowo-dwupostaciowe odpowiedzialne za regulację wydzielania gonadotropin przez przysadkę
• okolicę nadwzrokową, w której zlokalizowane są:
  • jądro skrzyżowania – regulujące rytmy biologiczne
  • jądro przednie – biorące udział w termoregulacji
  • jądro przykomorowe – syntetyzujące i wydzielające wazopresynę i kortykoliberynę
  • jądro nadwzrokowe – syntetyzujące i wydzielające wazopresynę i oksytocynę
• okolicę guzową, położoną grzbietowo od guza popielatego, w której lokalizują się:
  • jądro grzbietowo-przyśrodkowe
  • jądro brzuszno-przyśrodkowe (ośrodek sytości)
  • jądro łukowate, zwane także jądrem lejka, zbudowane z neuronów wytwarzających hormony hipofizjotropowe, które drogą guzowo-przysadkową są transportowane do układu wrotnego i regulują czynność komórek przedniego płata przysadki
• okolicę suteczkową, położoną ku tyłowi od okolicy guzowej; w jej obrębie są zlokalizowane:
  • jądra suteczkowe, połączone z układem limbicznym i hipokampem
  • pole tylne, odpowiedzialne za regulację temperatury.

Podwzgórzowo-przysadkowy układ wrotny

Podwzgórzowo-przysadkowy układ wrotny, nazywany także krążeniem regulacyjnym (odpowiedzialny za działanie krótkich pętli sprzężeń zwrotnych) jest zaopatrywany przez gałęzie tętnic przysadkowych górnych. Tworzy go sieć naczyń włosowatych na zewnętr...