Przeglądasz archiwalną treść publikacji „Wielka Interna. Endokrynologia” Zamów najnowsze wydanie
Podyplomie logo dark

Zaburzenia czynności podwzgórza

Grzegorz Zieliński

Wstęp

Podwzgórze (hypothalamus) jest niewielkim obszarem międzymózgowia, który sprawuje nadrzędną kontrolę nad czynnością układu wewnątrzwydzielniczego, odpowiada za regulację homeostazy i jest zaangażowany w wiele procesów neuropsychologicznych. Budowa podwzgórza oraz sąsiedztwo ważnych struktur anatomicznych (przysadka, koło tętnicze podstawy czaszki, komora III mózgowia) powodują, że objawy zaburzeń czynności podwzgórza są różnorodne i często złożone. Objawy te są ściśle związane z funkcją, jaką pełni międzymózgowie. Najczęściej występują zaburzenia widzenia i bóle głowy, rzadziej zaburzenia hormonalne (hiperprolaktynemia, niedoczynność przysadki, moczówka prosta), a najrzadziej objawy neurologiczne (konsekwencja wodogłowia lub padaczka). Wśród guzów podwzgórza wyróżnia się:

  • nowotwory łagodne (czaszkogardlaki, glejaki drogi wzrokowej)
  • nowotwory złośliwe (m.in. guzy germinalne)
  • hamartoma
  • malformacje naczyniowe.

Rozpoznawanie guzów podwzgórza wymaga dużego doświadczenia i złożonej diagnostyki biochemicznej i obrazowej. Leczenie większości guzów podwzgórza wymaga ich neurochirurgicznego usunięcia, a czasem także chemioterapii lub radioterapii.

Wiadomości podstawowe

Budowa i funkcja podwzgórza

Podział anatomiczny podwzgórza

Podwzgórze jest brzuszną częścią międzymózgowia. Jest zbudowane z:

  • istoty szarej pokrywającej dno i ściany boczne komory trzeciej
  • ciał suteczkowatych
  • guza popielatego
  • lejka
  • części nerwowej przysadki (płat tylny)
  • skrzyżowania wzrokowego.

Podział anatomiczny wyróżnia część przyśrodkową i część boczną podwzgórza. Granicę między nimi stanowi sklepienie oraz pęczek suteczkowo-wzgórzowy.

Część boczna podwzgórza

Do części bocznej podwzgórza zalicza się:

  • pole przedwzrokowe boczne
  • pole boczne podwzgórza (jego pobudzenie wyzwala chęć spożywania pokarmów, a zniszczenie wywołuje jadłowstręt).

Część przyśrodkowa podwzgórza

Część przyśrodkowa podwzgórza, ograniczona bruzdą podwzgórzową, położona jest w sąsiedztwie komory III mózgowia i anatomicznie dzieli się na cztery obszary:

  • okolicę przedwzrokową, zawierającą pole przedwzrokowe przyśrodkowe, którego zasadniczą część stanowi jądro płciowo-dwupostaciowe odpowiedzialne za regulację wydzielania gonadotropin przez przysadkę
  • okolicę nadwzrokową, w której zlokalizowane są:
    • jądro skrzyżowania – regulujące rytmy biologiczne
    • jądro przednie – biorące udział w termoregulacji
    • jądro przykomorowe – syntetyzujące i wydzielające wazopresynę i kortykoliberynę
    • jądro nadwzrokowe – syntetyzujące i wydzielające wazopresynę i oksytocynę
  • okolicę guzową, położoną grzbietowo od guza popielatego, w której lokalizują się:
    • jądro grzbietowo-przyśrodkowe
    • jądro brzuszno-przyśrodkowe (ośrodek sytości)
    • jądro łukowate, zwane także jądrem lejka, zbudowane z neuronów wytwarzających hormony hipofizjotropowe, które drogą guzowo-przysadkową są transportowane do układu wrotnego i regulują czynność komórek przedniego płata przysadki
  • okolicę suteczkową, położoną ku tyłowi od okolicy guzowej; w jej obrębie są zlokalizowane:
    • jądra suteczkowe, połączone z układem limbicznym i hipokampem
    • pole tylne, odpowiedzialne za regulację temperatury.

Podwzgórzowo-przysadkowy układ wrotny

Podwzgórzowo-przysadkowy układ wrotny, nazywany także krążeniem regulacyjnym (odpowiedzialny za działanie krótkich pętli sprzężeń zwrotnych) jest zaopatrywany przez gałęzie tętnic przysadkowych górnych. Tworzy go sieć naczyń włosowatych na zewnętr...