Wstęp

Pomimo olbrzymiego postępu metod laboratoryjnych i obrazowych diagnostyka układu podwzgórzowo-przysadkowego nadal stanowi poważne wyzwanie dla klinicystów i radiologów. Na złożoność problemu składają się: różnorodność procesów patologicznych (których efektem są podobne objawy kliniczne) i niewielkie rozmiary obrazowanych struktur. Przy interpretacji badań obrazowych układu podwzgórzowo-przysadkowego zawsze należy uwzględniać wyniki badań laboratoryjnych oraz obraz kliniczny choroby.

Anatomia układu podwzgórzowo-przysadkowego w badaniach obrazowych

Podwzgórze i przysadka są strukturami ściśle powiązanymi ze sobą zarówno anatomicznie, jak i czynnościowo. Stanowią integralny system określany jako układ podwzgórzowo-przysadkowy.

Podwzgórze

Podwzgórze (hypothalamus) stanowi dolną część międzymózgowia. W jego skład wchodzą: istota szara dna i ściany boczne komory trzeciej, wyniosłość pośrodkowa (eminentia mediana) oraz ciała suteczkowate, guz popielaty wraz z lejkiem i częścią nerwową przysadki. Jako jego granice anatomiczne przyjmuje się od przodu skrzyżowanie nerwów wzrokowych, po bokach pasma wzrokowe, a od tyłu ciała suteczkowate. W obrazach uzyskanych za pomocą rezonansu magnetycznego (MR) obejmuje to niewielki obszar dna komory trzeciej (ryc. 1).

Przysadka

Przysadka (hypophysis) jest gruczołem o masie ok. 0,5-0,8 g, położonym w zagłębieniu trzonu kości klinowej zwanym siodłem tureckim. Przysadka zbudowana jest z płatów: przedniego – wykazującego w badaniu MR sygnał zbliżony do pozostałych elementów mózgowia, oraz tylnego – dającego w obrazach MR T1-zależnych sygnał hiperintensywny (jasno świecący; ryc. 1a). Brak charakterystycznego obrazu tylnego płata przysadki często stwierdza się u pacjentów z moczówką prostą z niedoboru wazopresyny. W miejscu zespolenia obu płatów przysadki znajduje się płat pośredni, najczęściej niewidoczny w obrazowaniu MR, ale będący czasami obszarem powstawania torbieli kieszonki Rathkego jeszcze w okresie organogenezy (torbiel taka z reguły nie ma znaczenia klinicznego).

Wymiary przysadki

Wymiary przysadki są dość zróżnicowane. Szerokość gruczołu, tj. wymiar poprzeczny, wynosi 12-15 mm, a wymiar przednio-tylny ok. 8 mm. Dużym wahaniom ulega wysokość przysadki, ponieważ u dorosłych wynosić może 3-8 mm, a największy wymiar osiąga w okresie dojrzewania. Wraz z wiekiem obserwuje się stopniowe zmniejszanie się rozmiarów części gruczołowej. U kobiet przysadka jest zazwyczaj większa niż u mężczyzn i może ulec powiększeniu nawet o 50% w okresie ciąży i laktacji.