Wstęp

Przyczyną zaburzeń ze strony układu endokrynnego mogą być – w różnych mechanizmach – zarówno choroba nowotworowa, jak i jej leczenie.

Nowotwory niewydzielające hormonów, umiejscowione w obrębie gruczołów wydzielania wewnętrznego lub w ich sąsiedztwie, mogą w trakcie wzrostu guza prowadzić do zniszczenia i niedoczynności gruczołu. Do takich guzów należą nieczynne hormonalnie gruczolaki i raki wywodzące się z komórek danego gruczołu oraz nowotwory o innej etiologii, zarówno pierwotne, z tkanek przylegających, jak i przerzutowe, które dotarły do gruczołu drogą krwionośną.

Nowotwory wydzielające hormony, prekursory hormonów lub substancje o zbliżonej do hormonów budowie lub działaniu mogą być zlokalizowane w obrębie gruczołów dokrewnych (i wydzielać hormony eutopowo) lub poza nimi (wydzielanie ektopowe). Mimo że czynne hormonalnie nowotwory gruczołów wydzielania wewnętrznego produkują i wydzielają hormon właściwy dla danego typu komórki wewnątrzwydzielniczej, to prawidłowa kontrola tego procesu jest zakłócona. Guz nowotworowy wydziela hormony w nadmiarze, a samo wydzielanie jest pozbawione rytmu i autonomiczne, tzn. nie podlega sprzężeniom zwrotnym.

Postępy w leczeniu nowotworów (w szczególności wieku dziecięcego) i coraz większa liczba pacjentów trwale wyleczonych powodują, że zwiększa się częstość późnych powikłań, w tym endokrynologicznych i metabolicznych. Częstymi następstwami leczenia nowotworów są zaburzenia hormonalne i niepłodność, mogące wystąpić nie tylko w czasie leczenia przeciwnowotworowego, ale i wiele lat po jego zakończeniu. Rodzaj i nasilenie zaburzeń hormonalnych zależą od stosowanych leków, dawki promieniowania, wieku pacjenta, etapu rozwoju i dojrzewania płciowego w momencie leczenia, a także czasu, jaki upłynął od zakończenia terapii.

W celu poprawy jakości życia i ograniczenia częstości powikłań zaleca się ich profilaktykę, wybór jak najmniej toksycznych metod leczenia oraz leczenie celowane.

Osoby wyleczone należy monitorować, poszukując objawów dysfunkcji gruczołów dokrewnych i powikłań metabolicznych.

Objawy endokrynne chorób nowotworowych

Niewydzielające nowotwory gruczołów dokrewnych (tab. 1)

Guzy OUN

Przyczyną objawów klinicznych guzów niewydzielających okolicy podwzgórza i przysadki jest najczęściej rozrastanie się guza wewnątrzczaszkowo. Nowotwór może wywoływać:

• bóle głowy
• zaburzenia widzenia (w wyniku ucisku nerwów wzrokowych lub ich skrzyżowania, co stosunkowo często zdarza się w guzach nadsiodłowych)
• moczówkę prostą (rezultat zniszczenia neuronów wydzielających wazopresynę przez guz uszkadzający podwzgórze)
• hiperprolaktynemię (skutek upośledzenia wydzielania dopaminy)
• niedoczynność przedniego płata przysadki (wskutek jej zniszczenia przez rozrastający się guz).