Definicja

Osteoporoza wtórna to utrata masy kostnej z zaburzeniami jej mikroarchitektury, prowadząca do złamań niskoenergetycznych, będąca następstwem choroby lub leczenia zaburzającego równowagę między kościotworzeniem a resorpcją. Osteoporoza wtórna może być uogólniona lub miejscowa.

Epidemiologia

Osteoporoza wtórna występuje najczęściej u osób z licznymi czynnikami ryzyka osteoporozy, kobiet przed menopauzą i mężczyzn. Zazwyczaj udaje się zidentyfikować chorobę, która jest przyczyną osteoporozy wtórnej. Wtórna osteoporoza odpowiada u kobiet za 20-30%, a u mężczyzn nawet za 40-50% przypadków osteoporozy.

Przyczyny

Przyczynami osteoporozy wtórnej są:

• zaburzenia hormonalne
• choroby metaboliczne
• choroby przewodu pokarmowego
• przewlekła choroba nerek
• choroby reumatyczne
• nowotwory
• jadłowstręt psychiczny
• unieruchomienie
• leki (tab. 1).

Postacie kliniczne

Osteoporoza w przebiegu endokrynopatii

Do zaburzeń hormonalnych prowadzących do osteoporozy zalicza się:

• hiperkortyzolemię
• nadczynność przytarczyc
• nadczynność tarczycy
• niedobory hormonów płciowych
• hiperprolaktynemię
• niedoczynność przysadki.

Osteoporoza posteroidowa

• Każda hiperkortyzolemia, także jatrogenna, upośledza kościotworzenie, pobudza apoptozę osteocytów i resorpcję kości. Dochodzi do zaburzenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego, hiperkalciurii i zaburzeń wydzielania hormonów płciowych. Zmiany podobne jak w endogennej hiperkortyzolemii powoduje 3-miesięczna terapia glikokortykosteroidami w dawce ≥5 mg prednizonu/24 h.
• Aktywność kościotworzenia koreluje z aktywnością dehydrogenazy 11β-hydroksysteroidowej typu 1.
• U osób z hiperkortyzolemią do ubytku masy kostnej dochodzi przede wszystkim w kości beleczkowej (gąbczastej), dlatego często występują u nich kompresyjne złamania kręgów w odcinkach lędźwiowym i piersiowym.
• U kobiet hiperkortyzolemii w przebiegu zespołu Cushinga towarzyszy niekiedy zwiększone wydzielanie androgenów, działające ochronnie na kości.
• Zaniki mięśniowe i zaburzona czynność nerwowo-mięśniowa w zespole Cushinga zwiększają ryzyko upadków.
• Aby zapobiec osteoporozie posteroidowej, zaleca się, by wraz z rozpoczęciem glikokortykosteroidoterapii rozpocząć podawanie bisfosfonianów.
• Leczenie przyczynowe hiperkortyzolemii (np. operacyjne usunięcie gruczolaka przysadki wydzielającego hormon adrenokortykotropowy [ACTH], guza nadnercza lub guza ektopowo wydzielającego ACTH lub kortykoliberynę, zakończenie glikokortykosteroidoterapii) powoduje częściowe cofnięcie się zmian kostnych, zwłaszcza u osób młodych.

Pierwotna nadczynność przytarczyc

Pierwotna nadczynność przytarczyc jest spowodowana nadmiernym, autonomicznym wydzielaniem parathormonu (PTH) przez gruczolaka lub raka przytarczyc bądź przerośnięte przytarczyce. Jest często bezobjawowa. Występuje przede wszystkim u starszych kobi...