Anatomia i embriologia

Gruczoły przytarczowe (przytarczyce), zwykle cztery, znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie gruczołu tarczowego (tarczycy). Są to małe otorebkowane narządy, o masie 40-60 mg. Dwa górne gruczoły znajdują się na tylnej powierzchni torebki tarczycy, dolne zaś w pobliżu dolnej granicy tarczycy. Czasem stwierdza się dodatkowe gruczoły, zlokalizowane nietypowo. Taka nietypowa lokalizacja istotnie utrudnia leczenie operacyjne nadczynności przytarczyc. Przytarczyce pochodzą z trzeciej i czwartej kieszonki skrzelowej. Migrując, lokalizują się w śródpiersiu w okolicy grasicy, na szyi lub w tarczycy. Gruczoły przytarczowe zbudowane są z komórek nabłonkowych i podścieliska tłuszczowego. Komórki przytarczyc dzieli się na główne i oksyfilne. Wydzielają one hormon przytarczyc, parathormon (PTH), który wraz z witaminą D odgrywa kluczową rolę w regulacji metabolizmu wapniowo-fosforanowego.

Wapń

Znaczenie biologiczne

Wapń jest integralnym składnikiem organizmu, wpływającym na wiele procesów poza- i śródkomórkowych. Wśród nich należy wymienić:

• kurczliwość mięśni
• przewodnictwo nerwowe
• uwalnianie i działanie hormonów
• krzepnięcie krwi.
  
  

Ponadto:

• jon wapniowy odgrywa wyjątkową rolę w śródkomórkowym przekazywaniu sygnałów i regulacji aktywności wielu enzymów
• wapń zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych, dzięki czemu wykazuje działanie przeciwwysiękowe, przeciwobrzękowe, przeciwalergiczne i przeciwzapalne.

Rezerwuary wapnia

Największym rezerwuarem wapnia (99%) jest szkielet. Wapń w kościach wiąże się w ogromnej większości z innymi jonami, formując kryształy hydroksyapatytu. Mała jego część może szybko przenikać do płynu pozakomórkowego, tworząc tzw. szybko wymienialną pulę wapnia. Ok. 40% wapnia w surowicy wiąże się z albuminą i innymi białkami, a 60% stanowi postać zjonizowana lub połączona w kompleksy z jonami cytrynianowymi i fosforanowymi.

Regulacja kalcemii

• Utrzymanie stałego stężenia wapnia we krwi zależy od jego zawartości w diecie, wchłaniania z przewodu pokarmowego, wydalania z moczem oraz od uruchamiania wapnia z tkanki kostnej. Zasadniczo na procesy te wpływa parathormon oraz aktywne metabolity witaminy D.
• W prawidłowych warunkach wapń nie kumuluje się – jego nadmiar jest eliminowany przez nerki. Ponad 99% przesączanego w kłębuszkach nerkowych wapnia zjonizowanego oraz znajdującego się w kompleksach jonowych podlega wchłanianiu zwrotnemu.
• W jelicie cienkim i dwunastnicy wchłania się 20-40% wapnia pochodzącego z pożywienia. Nasilenie tego procesu zależy od 1,25-dihydroksycholekalcyferolu, pobudzającego syntezę białka wiążącego wapń.
• Regulacja metabolizmu wapnia zależy od parathormonu (działa hiperkalcemicznie), kalcytoniny (działa hipokalcemicznie), witaminy D (nasila absorpcję jelitową, zmniejszając eliminację nerkową) i fosforanów (wpływają na wchłanianie jelitowe wapnia i stężenie witaminy D).