Synteza kortyzolu

Kortyzol syntetyzowany jest w komórkach warstwy siatkowatej i pasmowatej nadnerczy. Pierwszy etap, katalizowany przez enzym mitochondrialny, obejmuje usunięcie łańcucha bocznego z cząsteczki cholesterolu, w wyniku czego powstaje pregnenolon. Dalsze etapy syntezy kortyzolu katalizowane są przez enzymy siateczki wewnątrzplazmatycznej. Z pregnenolonu z udziałem CYP17 (17α-hydrolazy) powstaje 17-hydroksypregnenolon. Następnie w wyniku konwersji podwójnego wiązania 5,6 do wiązania 4,5 powstaje 17-hydroksyprogesteron. Ostatnim etapem jest hydroksylacja deoksykortyzolu do kortyzolu, katalizowana przez 11β-hydroksylazę w mitochondriach. Etapy syntezy kortyzolu przedstawia rycina 2 w poprzednim rozdziale. W warunkach podstawowych w ciągu doby wytwarzane jest 8-25 mg kortyzolu (czyli 22-69 μmol).

Hormon adrenokortykotropowy

Hormon adrenokortykotropowy (ACTH), wytwarzany w części gruczołowej przysadki, jest hormonem troficznym dla warstwy pasmowatej i siatkowatej nadnerczy. Jego synteza i uwalnianie są regulowane głównie przez:

• wytwarzaną w podwzgórzu kortykoliberynę (CRH – corticotropin releasing hormone)
• wazopresynę (AVP – arginine vasopressin).

Wpływ ACTH na komórki wytwarzające kortyzol

Do wzrostu wydzielania kortyzolu pod wpływem ACTH dochodzi w ciągu kilku minut. Wpływ ACTH jest wielotorowy. Związanie ACTH z jego receptorem w błonie komórkowej prowadzi do zmian konformacji receptora i aktywacji cyklazy adenylowej. Powstający cykliczny AMP aktywuje wewnątrzkomórkowe kinazy białkowe. Wynikiem jest uruchomienie wieloetapowej kaskady metabolicznej (steroidogenezy), w której z cholesterolu ostatecznie powstaje m.in. kortyzol. Ponadto ACTH stymuluje wychwyt lipoprotein przez komórki wytwarzające kortyzol, zwiększając dostępność cholesterolu dla steroidogenezy, nasila transport cholesterolu do mitochondriów (gdzie dochodzi do jego hydrolizy) oraz stymuluje pierwszy etap syntezy kortyzolu – usuwanie łańcucha bocznego cholesterolu, prowadząc do powstania pregnenolonu (od tego etapu zależy szybkość przebiegu całego szlaku).

O wrażliwości komórek kory nadnerczy na ACTH decyduje, przynajmniej częściowo, zaopatrujący ten rejon nerw trzewny, prawdopodobnie za pośrednictwem zmian przepływu krwi.

Przewlekła nadmierna stymulacja kory nadnerczy przez ACTH prowadzi do jej przerostu i rozrostu; niedobór ACTH powoduje zanik kory nadnerczy.

Regulacja wydzielania kortyzolu

Neuroendokrynna regulacja wydzielania kortyzolu

Wydzielanie kortyzolu ulega zmianom: