Wstęp

W procesie starzenia dochodzi do znaczących zmian w mechanizmach odpowiedzialnych za funkcjonowanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Pogorszeniu ulega czynność podwzgórzowego ośrodka pragnienia, prowadząc do łatwiejszego odwadniania się organizmu. Postępujący spadek filtracji kłębkowej (związany ze stopniowym upośledzeniem funkcji nerek) sprzyja zaburzeniom wodno-elektrolitowym i kwasowo-zasadowym. Oprócz zmian związanych bezpośrednio z procesem starzenia trzeba pamiętać o niekorzystnym wpływie chorób układu krążenia (nadciśnienie, niewydolność serca) i przewlekłej choroby nerek, których częstość rośnie z wiekiem. Należy również wziąć pod uwagę działania niepożądane leków stosowanych w chorobach układu krążenia, leków przeciwpadaczkowych i przeciwdepresyjnych oraz hiperosmolarnych środków kontrastowych używanych w diagnostyce radiologicznej.

Zachodzące z wiekiem zmiany hormonalnej regulacji gospodarki wodnej

Za regulację stężenia sodu we krwi odpowiada podwzgórzowy ośrodek pragnienia oraz układ dokrewny. Najważniejszymi jego elementami są: układ renina-angiotensyna-aldosteron, peptydy natriuretyczne (ANP – atrial natriuretic peptide, przedsionkowy peptyd natriuretyczny i BNP – brain natriuretic peptide, mózgowy peptyd natriuretyczny, peptyd natriuretyczny typu B) oraz wazopresyna.

Wazopresyna

Produkcja wazopresyny (ADH) w neuronach jąder podwzgórza i jej podstawowe uwalnianie z tylnego płata przysadki nie zmieniają się wraz z wiekiem; zaburzeniu ulega natomiast wydzielanie ADH w odpowiedzi na stymulację:

• bodźcem hiperosmolarnym (zasadniczym bodźcem do uwalniania wazopresyny z tylnego płata przysadki jest wzrost osmolalności płynów ustrojowych >295 mOsm/kg); odpowiedź ta u osób w wieku podeszłym jest wygórowana, przez co łatwiej rozwija się hiponatremia
• bodźcem nieosmotycznym (zmniejszenie objętości płynów ustrojowych); odpowiedź ta u osób w wieku podeszłym jest osłabiona; upośledza to adaptację do zmian wolemii, zagraża rozwojem wstrząsu hipowolemicznego i naraża tę grupę na epizody hipotonii ortostatycznej.

Peptydy natriuretyczne

U osób starszych wzrasta stężenie peptydów natriuretycznych, a zwłaszcza przedsionkowego peptydu natriuretycznego (ANP – atrial natriuretic peptide). U zdrowych osób w wieku podeszłym stężenie ANP jest trzykrotnie wyższe niż u młodych. Jego wydzielanie, m.in. w przedsionkach serca, zwiększa się jeszcze w przewlekłej niewydolności serca, prowadząc do zwiększonej utraty sodu i wody przez nerki.

Układ renina-angiotensyna-aldosteron