Wstęp

W diagnostyce zaburzeń czynności kory nadnerczy posługujemy się badaniami w warunkach podstawowych oraz testami dynamicznymi. Materiałem do badań są osocze, surowica, ślina i mocz. Najczęściej oznacza się stężenia hormonu adrenokortykotropowego (ACTH – adrenocorticotropic hormone), kortyzolu (całkowite i frakcji wolnej), aldosteronu, siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S), androstendionu, 17α-hydroksyprogesteronu. Ocenia się też dobowe wydalanie z moczem wolnego kortyzolu, 17-hydroksykortykosteroidów (17-OHCS) i 17-ketosteroidów.

ACTH

Metody pobierania i oznaczania

Stężenie ACTH bada się w osoczu pobranym do probówki z wersenianem (EDTA – ethyleneodiaminotetracetic acid). Zaleca się, aby krew została jak najszybciej dostarczona do laboratorium, w pojemniku z lodem, i odwirowana przed upływem godziny. Po odwirowaniu osocze zamraża się w −20°C. Stężenie ACTH oznacza się wysoce swoistą metodą immunoradiometryczną (IRMA) albo immunoenzymatyczną (ELISA), z użyciem 2 monoklonalnych przeciwciał rozpoznających czynną biologicznie cząsteczkę ACTH. Badanie ACTH jest możliwe również w niektórych analizatorach immunochemicznych – należy wówczas zadbać, aby próbka osocza przed rozpoczęciem reakcji jak najkrócej pozostawała w temperaturze pokojowej (po szybkim rozmrożeniu próbek osocza w zimnej wodzie i zamieszaniu zaleca się wirowanie w wirówce z chłodzeniem).

Wartości prawidłowe

Zakres wartości referencyjnych wynosi 10-60 pg/ml (2,2--13,2 pmol/l), przy czym wieczorem stężenie powinno obniżyć się co najmniej dwukrotnie w porównaniu z wynikiem porannym – można wtedy mówić o prawidłowym dobowym rytmie wydzielania ACTH.

Interpretacja wyników

• Interpretację oznaczenia ACTH ułatwiają informacje o stężeniu kortyzolu (szczegóły omówione są w kolejnym podrozdziale, poświęconym oznaczeniom kortyzolu).
• W pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy stężenie ACTH jest podwyższone, najczęściej bardzo znacznie (wynik co najmniej trzycyfrowy), z kolei we wtórnej niedoczynności kory nadnerczy – niskie.
• W nadczynności kory nadnerczy spowodowanej kortykotropowym gruczolakiem przysadki (choroba Cushinga) zanika rytm dobowy ACTH, stężenia ACTH są zaś podwyższone tylko nieznacznie (najczęściej wynik jest dwucyfrowy) albo mieszczą się w górnym przedziale normy.
• W zespole Cushinga z ektopową produkcją ACTH stężenie kortykotropiny zawsze przekracza górną granicę normy i najczęściej jest bardzo wysokie.
• W zespole Cushinga spowodowanym gruczolakiem kory nadnerczy stężenie ACTH jest bardzo niskie (wydzielanie zahamowane) albo na dolnej granicy normy.