Rys historyczny

Po raz pierwszy krzywicę opisał Whistler w 1645 r. Dopiero masowa migracja ludności wiejskiej do zadymionych, ciemnych miast w okresie rewolucji przemysłowej spowodowała, że krzywica stała się problem zdrowia publicznego. Mellanaby w Wielkiej Brytanii i McCollum w USA opracowali zwierzęce modele krzywicy. Wykazali, że w jej leczeniu skuteczny jest tran z dorsza. McCollum pierwszy nazwał czynnik przeciwkrzywiczy tranu witaminą D. Steebbock i Black wykazali, że wiele składników pokarmowych, zwłaszcza o wysokiej zawartości nienasyconych lipidów, działa przeciwkrzywiczo po naświetleniu badanego promieniowaniem ultrafioletowym (UV). W tym samym czasie pojawiły się doniesienia, że w leczeniu i zapobieganiu krzywicy u dzieci skuteczna jest ekspozycja na światło słoneczne lub sztuczne naświetlanie UV. W 1931 r. Askew i wsp. wyizolowali ergokalcyferol (witaminę D₂) z naświetlanych UV steroli roślinnych i określili jego budowę, w 1936 r. zaś Windaus i wsp. określili strukturę i zbadali szlak metaboliczny, w którym 7-dehydrocholesterol przekształcany jest w skórze pod wpływem UV do cholekalcyferolu (witaminy D₃).

Nazwa „witamina D₁” nie jest dziś używana; w przeszłości określano tak mieszaninę kalcyferolu i lumisterolu, uzyskiwaną po naświetlaniu ergosterolu ultrafioletem.

Podstawowe wiadomości o witaminie D

Źródła witaminy D

Dieta

Zawartość witaminy D w pokarmach jest niedostateczna. W istotnych ilościach występuje tylko w mięsie tłustych, dzikich ryb (węgorze, łososie, sardynki, śledzie), w tranie, a także w żółtkach jaj i niektórych grzybach. Nie więcej niż 20% witaminy D pochodzi ze źródeł pokarmowych.

Skóra

Podstawowym źródłem witaminy D u człowieka jest synteza skórna. Zgodnie z klasyczną definicją witamina jest substancją, której niedobory w diecie wywołują stany chorobowe. Witamina D spełnia więc te kryteria tylko u osób z niedostateczną syntezą skórną. Mimo to powszechnie określa się ją tradycyjną nazwą „witamina”.

Pod wpływem promieniowania ultrafioletowego o długości fali 290-315 nm 7-dehydrocholesterol w skórze ulega konwersji do prewitaminy D, a następnie do cholekalcyferolu (witaminy D₃) lub – w razie długotrwałej ekspozycji na UV – izomeryzacji do tachysterolu i lumisterolu.

Losy witaminy D w organizmie

Witamina D jest preferencyjnie usuwana ze skóry przez swoiste białko wiążące (DBP – D-binding protein).

Hydroksylacja w pozycji 25 i 1

Zarówno endogenna witamina D, jak i pochodząca z pożywienia ulega transformacji do formy aktywnej w dwóch etapach: