Wprowadzenie

Zespoły mnogich nowotworów gruczołów dokrewnych (MEN – multiple endocrine neoplasia) to choroby uwarunkowane genetycznie, charakteryzujące się występowaniem przynajmniej dwóch nowotworów gruczołów dokrewnych zdolnych do syntezy (a zwykle też wydzielania) hormonów, którym mogą towarzyszyć nowotwory innych narządów. W ujęciu szerokim do tej grupy zaburzeń zalicza się także zespoły wielonowotworowe, w których mogą występować nowotwory endokrynne.

Informacje ogólne

Zespoły MEN mają kilka charakterystycznych cech:

• zmiany nowotworowe w zajętym narządzie mają charakter wieloogniskowy; rak rdzeniasty z reguły rozwija się w obu płatach tarczycy, guz chromochłonny występuje zazwyczaj obustronnie, mnogie są także gruczolaki przytarczyc, nowotwory trzustki i dwunastnicy; mnogość zmian determinuje w znacznym stopniu wybór postępowania leczniczego, które różni się od postępowania zalecanego w przypadkach analogicznych nowotworów sporadycznych: leczenie chirurgiczne nowotworów w zespołach MEN jest bardziej rozległe, wyniki są gorsze, a niekiedy – np. u chorych z guzami wydzielającymi gastrynę (gastrinoma) – racjonalną alternatywą jest farmakoterapia
• powstanie nowotworu poprzedza rozrost, najczęściej wieloogniskowy, który później zwykle współistnieje z nowotworem; zjawisko to wykazano jednoznacznie w przypadku raka rdzeniastego tarczycy, ale prawdopodobnie występuje ono także w innych nowotworach
• zespoły MEN rozwijają się w młodym wieku; w zespole MEN1 manifestacja pierwotnej nadczynności przytarczyc i gastrinoma następuje odpowiednio o 30 i 10 lat wcześniej niż w przypadkach nowotworów sporadycznych
• zespoły MEN są genetycznie uwarunkowane; w przypadku pięciu zespołów MEN mutacje są przekazywane jako cecha autosomalna dominująca; wyjątkiem jest zespół McCune’a-Albrighta, w którym mutacja powstaje na postzygotycznym etapie życia zarodkowego, ma charakter somatyczny i nie jest dziedziczona.

Klasyfikacja

Wyodrębnia się sześć zespołów mnogich nowotworów gruczołów dokrewnych:

• zespół MEN1
• zespół MEN2
• chorobę von Hippla-Lindaua
• nerwiakowłókniakowatość typu 1 (NF1 – neurofibromatosis type 1)
• kompleks Carneya
• zespół McCune’a-Albrighta.
  
  

Ich charakterystyka uwzględniająca nowotwory endokrynne i nieendokrynne znajduje się w tabeli 1.

Etiologia

Zidentyfikowane dotychczas geny i ich produkty białkowe odpowiedzialne za rozwój poszczególnych zespołów MEN przedstawia tabela 2.

Nowotwory endokrynne w zespołach MEN

Nowotwory gruczołów dokrewnych występujące w zespołach mnogich nowotworów gruczołów dokrewnych mają kilka cech, które odróżniają je od nowotworów układu endokrynnego występujących sporadycznie. Do ich najistotniejszych cech należą: