Przeglądasz archiwalną treść publikacji „Wielka Interna. Endokrynologia” Zamów najnowsze wydanie
Podyplomie logo dark

Zespoły ektopowego wydzielania hormonów

Przemysław Witek, Waldemar Misiorowski, Wojciech Zgliczyński

Wstęp

Hormony wytwarzane są przez różne nowotwory. Najczęstszym objawem zaburzeń endokrynnych związanych z nowotworem jest hiperkalcemia, obserwowana nawet u 10% pacjentów. Najczęściej powodują ją raki (piersi, szyjki macicy, przełyku, rak drobnokomorkowy płuc) wydzielające białko podobne do parathormonu (PTHrP) oraz nowotwory układu krwiotwórczego (zwłaszcza szpiczak mnogi i chłoniaki). Jedynie sporadycznie opisywano przypadki ektopowego wydzielania PTH (parathormon). W przebiegu chorób nowotworowych może dochodzić do ektopowej produkcji wazopresyny i adrenokortykotropiny (ACTH) – najczęściej w nowotworach płuc, zwłaszcza raku drobnokomórkowym płuca i guzach neuroendokrynnych oskrzela i grasicy, rzadziej układu pokarmowego. Do rzadkości należy akromegalia spowodowana wydzielaniem somatoliberyny (GHRH) czy hormonu wzrostu (GH).

Prawidłowe rozpoznanie i leczenie zespołów ektopowej produkcji hormonalnej wymaga diagnostyki biochemicznej i lokalizacyjnej. Postępowaniem z wyboru jest leczenie choroby podstawowej (np. resekcja nowotworu, chemioterapia lub radioterapia). Hiperkalcemia, hiponatremia i hiperkortyzolemia pogarszają rokowanie w chorobie nowotworowej, dlatego konieczne jest leczenie uzupełniające. W przypadku hiperkalcemii polega ono na dożylnym podawaniu bisfosfonianów, w zespole niewłaściwego wydzielania wazopresyny – na wyrównywaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, a w zespole ektopowej produkcji ACTH – na stosowaniu inhibitorów steroidogenezy nadnerczowej.

Hiperkalcemia w przebiegu chorób nowotworowych

Waldemar Misiorowski

Rys historyczny

Hiperkalcemia w przebiegu choroby nowotworowej została opisana po raz pierwszy w latach dwudziestych XX w. Za jej przyczynę uznano wówczas bezpośrednie działanie osteolityczne komórek nowotworowych, powodujące uwalnianie wapnia z kości. W 1941 r. Fuller Albright, omawiając przypadek pacjenta z hiperkalcemią i rakiem nerki, zwrócił uwagę, że w prostej osteolizie hiperkalcemii nie powinna towarzyszyć hipofosfatemia, i zasugerował, że nowotwór może wydzielać czynnik o dwojakim działaniu: zwiększającym kalcemię i nasilającym fosfaturię. Powstała koncepcja ektopowej produkcji PTH przez guzy nowotworowe, określanej jako „ektopowa nadczynność przytarczyc” lub „rzekoma nadczynność przytarczyc”. Nigdy jednak nie udało się wykryć ani immunoreaktywnego PTH w surowicy tych chorych, ani mRNA dla PTH w komórkach nowotworu. Dopiero zastosowanie metod umożliwiajacych oznaczanie bioaktywności PTH w krwi i tkankach pozwoliło na zidentyfikowanie nowego białka, nazwanego białkiem (peptydem) podobnym do PTH (PTHrP – PTH-related peptide).