Wstęp

Hormony wytwarzane są przez różne nowotwory. Najczęstszym objawem zaburzeń endokrynnych związanych z nowotworem jest hiperkalcemia, obserwowana nawet u 10% pacjentów. Najczęściej powodują ją raki (piersi, szyjki macicy, przełyku, rak drobnokomorkowy płuc) wydzielające białko podobne do parathormonu (PTHrP) oraz nowotwory układu krwiotwórczego (zwłaszcza szpiczak mnogi i chłoniaki). Jedynie sporadycznie opisywano przypadki ektopowego wydzielania PTH (parathormon). W przebiegu chorób nowotworowych może dochodzić do ektopowej produkcji wazopresyny i adrenokortykotropiny (ACTH) – najczęściej w nowotworach płuc, zwłaszcza raku drobnokomórkowym płuca i guzach neuroendokrynnych oskrzela i grasicy, rzadziej układu pokarmowego. Do rzadkości należy akromegalia spowodowana wydzielaniem somatoliberyny (GHRH) czy hormonu wzrostu (GH).

Prawidłowe rozpoznanie i leczenie zespołów ektopowej produkcji hormonalnej wymaga diagnostyki biochemicznej i lokalizacyjnej. Postępowaniem z wyboru jest leczenie choroby podstawowej (np. resekcja nowotworu, chemioterapia lub radioterapia). Hiperkalcemia, hiponatremia i hiperkortyzolemia pogarszają rokowanie w chorobie nowotworowej, dlatego konieczne jest leczenie uzupełniające. W przypadku hiperkalcemii polega ono na dożylnym podawaniu bisfosfonianów, w zespole niewłaściwego wydzielania wazopresyny – na wyrównywaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, a w zespole ektopowej produkcji ACTH – na stosowaniu inhibitorów steroidogenezy nadnerczowej.

Hiperkalcemia w przebiegu chorób nowotworowych

Waldemar Misiorowski

Rys historyczny

Hiperkalcemia w przebiegu choroby nowotworowej została opisana po raz pierwszy w latach dwudziestych XX w. Za jej przyczynę uznano wówczas bezpośrednie działanie osteolityczne komórek nowotworowych, powodujące uwalnianie wapnia z kości. W 1941 r. Fuller Albright, omawiając przypadek pacjenta z hiperkalcemią i rakiem nerki, zwrócił uwagę, że w prostej osteolizie hiperkalcemii nie powinna towarzyszyć hipofosfatemia, i zasugerował, że nowotwór może wydzielać czynnik o dwojakim działaniu: zwiększającym kalcemię i nasilającym fosfaturię. Powstała koncepcja ektopowej produkcji PTH przez guzy nowotworowe, określanej jako „ektopowa nadczynność przytarczyc” lub „rzekoma nadczynność przytarczyc”. Nigdy jednak nie udało się wykryć ani immunoreaktywnego PTH w surowicy tych chorych, ani mRNA dla PTH w komórkach nowotworu. Dopiero zastosowanie metod umożliwiajacych oznaczanie bioaktywności PTH w krwi i tkankach pozwoliło na zidentyfikowanie nowego białka, nazwanego białkiem (peptydem) podobnym do PTH (PTHrP – PTH-related peptide).