Definicja

Pierwotna nadczynność przytarczyc to zespół zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej i metabolizmu kostnego powodowany nadmierną produkcją parathormonu (PTH) i charakteryzujący się brakiem lub zaburzeniem sprzężenia zwrotnego między stężeniem wapnia w surowicy a wydzielaniem PTH.

Epidemiologia

Trendy w zapadalności, częstość występowania

Pierwotną nadczynność przytarczyc uznano w latach 70. XX w. za jedną z najczęstszych chorób układu wewnątrzwydzielniczego. Przyczyniło się do tego upowszechnienie automatycznych systemów do oznaczeń biochemicznych. Wcześniej chorobę rozpoznawano rzadko, co wynikało także z niewielkiej wiedzy o jej istnieniu.

Po wprowadzeniu zautomatyzowanych metod pomiaru stężenia wapnia bardzo szybko stwierdzono, że u znacznej liczby osób choroby nie rozpoznano jedynie dlatego, że wcześniej oznaczenia stężenia wapnia w surowicy nie były powszechnie dostępne. Dla przykładu, częstość rozpoznawania pierwotnej nadczynności przytarczyc w Klinice Mayo wzrosła 4-5-krotnie, do 100 tys. nowych przypadków rocznie, co odpowiada rocznej zapadalności 27,7/100 tys. Również dane ze skandynawskich badań populacyjnych potwierdziły bardzo wysoką częstość występowania pierwotnej nadczynności przytarczyc (chociaż budzą one szereg wątpliwości metodologicznych). Nowe badania wykorzystujące równoległe oznaczanie stężeń wapnia i PTH w surowicy określają częstość występowania pierwotnej nadczynności przytarczyc wśród kobiet po menopauzie w Szwecji na 2,6%.

Nie ma dziś wątpliwości, że pierwotna nadczynność przytarczyc należy do najczęstszych chorób układu wewnątrzwydzielniczego i że częstość występowania tej choroby wzrasta z wiekiem. Kobiety chorują blisko trzykrotnie częściej niż mężczyźni.

Pojedyncze doniesienia z USA i Europy sugerują, że zapadalność na pierwotną nadczynność przytarczyc zmniejsza się. Doniesienia te nie zostały potwierdzone w dużych badaniach. W opinii większości endokrynologów częstość występowania pierwotnej nadczynności przytarczyc nie zmienia się. Nie można wykluczyć, że pozorny spadek zapadalności może być konsekwencją działań części instytucji ubezpieczeniowych, ograniczających koszty badań laboratoryjnych (np. przez ograniczenie dostępności oznaczeń stężenia wapnia).

Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka sporadycznej pierwotnej nadczynności przytarczyc nie są znane. W przeszłości postulowano, że należy do nich napromienianie szyi lub głowy promieniami jonizującymi, ale znane są tylko pojedyncze takie przypadki.

Śmiertelność