Wstęp

Spośród leków powodujących zmiany w sercu największe znaczenie w praktyce kardiologicznej mają leki przeciwnowotworowe działające toksycznie na mięsień sercowy. Stosuje się coraz bardziej agresywne leczenie onkologiczne, rośnie zachorowalność na nowotwory, ale i poszerzają się możliwości trwałego wyleczenia w niektórych nowotworach, coraz większa też jest przeżywalność osób leczonych onkologicznie i coraz częściej do takiego leczenia kwalifikuje się chorych z patologią układu krążenia. Mniejsze znaczenie mają zaś wywołujące walwulopatie niektóre leki przeciwparkinsonowskie i hamujące łaknienie. Wiele leków może też wywołać zapalenie osierdzia. O możliwym kardiotoksycznym wpływie leków trzeba pamiętać w czasie różnicowania. W tabeli 1 zestawiono skrótowy opis działań niepożądanych ze strony układu krążenia, jaki wywierają niektóre leki stosowane w onkologii. W przyszłości do wczesnego wykrywania i monitorowania uszkodzenia serca pod wpływem leków kardiotoksycznych mogą posłużyć techniki proteomiczne (badania białek) oraz farmakogenetyczne.

Klasyfikacja zmian polekowych w mięśniu sercowym

Kardiotoksyczność obejmuje wszystkie zmiany i zjawiska patologiczne oraz objawy kliniczne spowodowane toksycznym działaniem podanego leku, a więc nie tylko niewydolność serca w przebiegu kardiomiopatii, lecz także zaburzenia rytmu serca i bezobjawową dysfunkcję lewej komory. Po wprowadzeniu leków biologicznych (terapia celowana) zaczęto rozróżniać dwa typy kardiotoksyczności:

• typ 1, typowy dla antracyklin, obejmuje głównie późną kardiomiopatię antracyklinową, oporną na leczenie farmakologiczne, zmuszającą do zmniejszenia intensywności leczenia przeciwnowotworowego i pogarszającą przeżycie
• typ 2, dla którego modelowym lekiem jest trastuzumab, cechujący się odwracalnymi zmianami w sercu i niewykazujący zależności między dawką leku a czynnością lewej komory.
  
  

Ponieważ leki biologiczne zostały wprowadzone stosunkowo niedawno, oczekuje się dokładniejszych opracowań na temat ich toksycznego wpływu na układ krążenia.

Antracykliny

Spośród leków onkologicznych najwszechstronniej poznano kardiotoksyczność antracyklin. Modelowym lekiem z tej grupy jest doksorubicyna; inne to m.in. daunorubicyna, epirubicyna i idarubicyna. Antracykliny są powszechnie stosowane w terapii ostrych białaczek, nowotworów układu chłonnego i guzów litych, zwłaszcza raka piersi i mięsaków.

Mechanizm działania

Działanie cytotoksyczne antracyklin wynika przede wszystkim z hamowania topoizomerazy II, mającej kluczowe znaczenie dla naprawy DNA. Jednak podstawowy mechanizm kardiotoksyczności tej grupy leków obejmuje wytwarzanie wolnych rodników tlenowych sz...