Wstęp

„Aneurysma” w języku greckim oznacza poszerzenie. Pierwszy znany opis tętniaka pochodzi z papirusu Ebersa datowanego na ok. 1550 r. p.n.e. i dotyczy pourazowej zmiany tętnicy obwodowej. W XVI w. ukazał się pierwszy opis tętniaka aorty brzusznej, autorstwa Wesaliusza. W 1951 r. Dubost przeprowadził pierwszą operację tętniaka z rekonstrukcją aorty. Creech w 1966 r. opisał do dziś stosowaną operację tętniaka aorty brzusznej z użyciem sztucznej protezy naczyniowej. Wydłużenie życia oraz postępy w wykrywaniu tętniaków spowodowały, że znacznie wzrosła liczba osób wymagających leczenia tego schorzenia. Tętniak aorty brzusznej często jest wykrywany za pomocą ultrasonografii (USG) bądź tomografii komputerowej (TK) wykonywanych z innych wskazań, np. kamicy pęcherzyka żółciowego, rozrostu gruczołu krokowego czy przy podejrzeniu nowotworu. Wykrycie tętniaka jest niezwykle ważne, ponieważ wdrożenie leczenia zapobiega jego pęknięciu i śmierci chorego. W ostatnich latach dzięki postępom radiologii, anestezjologii i chirurgii znacznie wzrosły możliwości leczenia tętniaka aorty brzusznej.

Definicja

Tętniakiem nazywamy poszerzenie tętnicy o co najmniej 50% w stosunku do wartości prawidłowej. Z praktycznego punktu widzenia tętniakiem aorty w odcinku podnerkowym określamy rozszerzenie aorty przewyższające 3 cm w wymiarze poprzecznym. Tętniak prawdziwy to rozszerzenie tętnicy (jego ściany zawierają wszystkie warstwy ściany naczyniowej), natomiast tętniak rzekomy powstaje w wyniku uszkodzenia naczynia, powodującego początkowo jedynie wynaczynienie krwi, wokół którego znajdują się okoliczne tkanki.

Epidemiologia

Tętniaki aorty brzusznej występują pięć razy częściej u mężczyzn niż u kobiet, rozwijają się zwykle po 50 r.ż. Częstość występowania tętniaków znacznie wzrasta z wiekiem (np. występują u 6-9% mężczyzn >65 r.ż.). Czynniki ryzyka rozwoju tętniaka wymienia tabela 1.

Najgroźniejszym powikłaniem jest pęknięcie, którego ryzyko wiąże się ściśle z wielkością tętniaka (tab. 2). Umiera 78% chorych z pęknięciem tętniaka aorty brzusznej, 3/4 jeszcze przed dotarciem do szpitala. U 16-20% chorych z tętniakiem aorty brzusznej występują tętniaki tętnic biodrowych wspólnych.

Patofizjologia

Tętniaki aorty powstają w wyniku zmian wstecznych ściany naczyniowej, u podłoża których nie leżą zmiany miażdżycowe. Wytrzymałość mechaniczną ścianie aorty nadają włókna mięśni gładkich oraz koncentrycznie ułożone warstwy elastyny i kolagenu. W prawidłowej aorcie liczba warstw elastyny zmniejsza się w kierunku obwodowym, z 60-80 warstw w początkowym odcinku aorty piersiowej do 28–32 w odcinku podnerkowym, podobnie mniejsza jest w tym odcinku zawartość kolagenu, co sprawia, że w tej lokalizacji tętniaki powstają istotnie częściej.