Wstęp

Zespół Marfana zalicza się do chorób tkanki łącznej dziedziczonych w sposób autosomalny dominujący. Występuje stosunkowo często na całym świecie, cechuje się zmiennym przebiegiem klinicznym; niektóre jego powikłania mogą być śmiertelne ‒ chorzy z tym zespołem żyją krócej. Podstawowe cechy zespołu Marfana to wysoki wzrost, postępujące poszerzanie się aorty prowadzące do jej rozwarstwienia, wypadanie płatków zastawki mitralnej oraz zwichnięcie soczewki oka. Blisko trzy czwarte chorych to dzieci rodziców dotkniętych tą chorobą, u pozostałych rozwija się ona w wyniku mutacji de novo. Nazwa zespołu pochodzi od nazwiska dr. Antoine’a Marfana, który w 1896 r. przedstawił pierwszy opis typowego przypadku. Minęło jednak blisko 100 lat, zanim zidentyfikowano (w 1991 r.) czynnik sprawczy – mutacje genu fibryliny 1. Ostatnie dziesięciolecie to okres intensywnych badań nad patofizjologią zmian zachodzących na poziomie molekularnym, m.in. nad rolą czynników wzrostu oraz skutecznością farmakoterapii w profilaktyce powikłań naczyniowych.

Epidemiologia

Zespół Marfana występuje z częstością 1 na 5000 osób w populacji ogólnej i odpowiada za 6-9% przypadków rozwarstwienia aorty. Nie obserwuje się różnic etnicznych ani związanych z płcią, co wynika z dziedziczenia autosomalnego dominującego.

Patofizjologia

Przyczyną zespołu Marfana są mutacje genu FBN1 leżącego na chromosomie 15, kodującego fibrylinę 1, glikoproteinę macierzy zewnątrzkomórkowej, będącą głównym składnikiem mikrowłókien. Odgrywa ona kluczową rolę w formowaniu oraz utrzymywaniu integralności włókien elastycznych. Macierz zewnątrzkomórkowa, poza funkcją podporową, stanowi również rezerwuar czynników wzrostu, m.in. TGF-β. Powstająca na matrycy zmutowanego genu fibrylina 1, mimo obecności prawidłowego białka kodowanego przez niezmieniony, prawidłowy allel na chromosomie od drugiego rodzica, wywołuje zmiany tkankowe odpowiedzialne za rozwój zespołu. W warunkach prawidłowych fibrylina 1 wiąże latentną postać TGF-β, hamując jego działanie biologiczne, natomiast w sytuacji niedoboru prawidłowej fibryliny związaniu ulega mniejsza ilość TGF-β, przez co działa on silniej. Choć nie wiadomo dokładnie w jaki sposób, pod wpływem stymulacji przez TGF-β wzrasta aktywność enzymów proteolitycznych rozkładających elastynę i inne składniki macierzy zewnątrzkomórkowej, a ponieważ elastyna występuje w szczególnie dużych ilościach w aorcie, więzadłach i strukturach anatomicznych oka odpowiedzialnych za akomodację, jej rozpad prowadzi do typowych dla zespołu Marfana zmian anatomicznych (przykładowe objawy zależne od niedoboru elastyny przedsatwiają ryciny 1-3).