Wstęp

Wrodzona hemochromatoza to grupa chorób uwarunkowanych genetycznie, dziedziczonych w sposób autosomalny recesywny (poza typem 4). Wspólną ich cechą jest nadmiar żelaza w ustroju, które głównie gromadzi się w wątrobie, komórkach mięśnia sercowego, chrząstkach stawowych, komórkach pęcherzykowych i wyspowych trzustki oraz innych gruczołach wydzielania wewnętrznego. W wątrobie żelazo gromadzi się w hepatocytach, komórkach nabłonka dróg żółciowych i śródbłonku, jednak inaczej niż we wtórnej hemochromatozie, z reguły nie odkłada się w układzie siateczkowo-śródbłonkowym.

Na hemochromatozę częściej chorują mężczyźni niż kobiety, które intensywniej fizjologicznie tracą żelazo (w okresie miesiączki czy ciąży).

Postacie kliniczne

Wrodzona hemochromatoza

Wyróżnia się 4 postacie genetyczne wrodzonej hemochromatozy (tab. 1):

• typ 1 – spowodowany mutacją C282Y białka HFE, której konsekwencją jest zwiększone wchłanianie żelaza w dwunastnicy; jest to najczęstsza postać wrodzonej hemochromatozy, odpowiadająca w zależności od strefy geograficznej za 50-95% przypadków choroby
• typ 2 – młodzieńcza hemochromatoza spowodowana mutacjami genu hemojuweliny HJV (typ 2A) lub genu HAMP (typ 2B)
• typ 3 – wywołany mutacją receptora transferynowego typu 2 (TfR-2), której skutkiem jest zwiększony wychwyt żelaza przez hepatocyty
• typ 4 – spowodowany mutacją genu ferroportyny, której konsekwencją jest nadmierna sekwestracja żelaza w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego.

Hemochromatoza wtórna

Wtórna hemochromatoza to sytuacja, w której przyczyny nadmiaru żelaza są nabyte, np.:

• liczne przetoczenia krwi
• przewlekłe dożylne leczenie żelazem
• niedokrwistości hemolityczne
• niedokrwistość syderoblastyczna (wadliwa erytropoeza)
• w przebiegu porfirii (nieprawidłowa synteza wątrobowa porfiryn)
• alkoholizm (alkohol zwiększa wchłanianie jelitowe żelaza, którego nadmiar wybiórczo gromadzi się w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego wątroby).

Epidemiologia

Częstość występowania mutacji C282Y

Badania populacyjne przeprowadzone w Europie, Ameryce Północnej i Australii wskazują, że częstość mutacji C282Y wśród przedstawicieli rasy kaukaskiej wynosi 1 na 8-10 osób. W tych populacjach osoby homozygotyczne pojawiają się z częstością 1-2 na 400. Europejskie badania epidemiologiczne wskazują ponadto na istnienie gradientu północno-południowego:

• największą na świecie częstość mutacji C282Y+/+ odnotowano w Europie Północnej (0,8% Irlandczyków)
• u Azjatów, Latynosów i Afroamerykanów częstość mutacji C282Y+/+ nie przekracza 0,1%
• badania genetyczne chorych z pełnoobjawowym obrazem klinicznym zamieszkujących Europę Północną ujawniły mutację C282Y+/+ u 85-95%
• w podobnych badaniach przeprowadzonych w Europie Południowej (Włochy, Grecja, Portugalia), gdzie wrodzona hemochromatoza występuje zdecydowanie rzadziej, odsetek homozygot C282Y wśród osób chorujących waha się od 30 do 64%.