Wstęp

Choroby jelita cienkiego o podłożu bakteryjnym są zwykle wywoływane przez drobnoustroje lub ich toksyny zawarte w żywności. Często potocznie choroby te nazywa się „zatruciami pokarmowymi”, choć nazwa ta powinna obejmować tylko stany chorobowe wywołane przez toksyny, wytwarzane przez bakterie znajdujące się w żywności, np. toksyny Staphylococcus aureus czy Clostridium perfringens. Są to najczęstsze choroby na świecie, zwykle o łagodnym przebiegu. Choć liczne międzynarodowe i krajowe organizacje podejmują wiele inicjatyw i opracowują standardy kontroli produkcji żywności, liczba chorób wywoływanych patogenami przenoszonymi z żywnością i wodą jest na świecie wciąż bardzo duża, nawet w krajach utrzymujących wysokie standardy sanitarne. Przyczyną są zwyczaje żywieniowe, przygotowywanie i przechowywanie żywności w postaci półproduktów, transport żywności z odległych krajów, które nie przestrzegają standardów sanitarno-higienicznych, a także masowa produkcja taniej żywności.

Definicje

Zatrucie pokarmowe

Zatrucie pokarmowe to choroba wywołana toksynami produkowanymi przez bakterie wprowadzone do przewodu pokarmowego wraz z żywnością. Rozwija się zwykle bardzo szybko (1-8 h) po spożyciu pokarmu zawierającego toksyny takich bakterii jak: Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens, Clostridium botulinum.

Choroba infekcyjna

W tym przypadku przyczyną objawów jest wprowadzenie z żywnością bakterii. Objawy rozwijają się w tym przypadku nieco później, najczęściej po 8-24 h. Infekcje jelita cienkiego wywołują Vibrio cholerae, enterotoksygeniczne, enteropatogenne i enteroagregacyjne szczepy Escherichia coli. Infekcje jelita cienkiego i grubego powodują bakterie z rodzaju Yersinia, Campylobacter jejuni i Salmonella spp.

Ogólne zasady postępowania w zatruciach pokarmowych i zakażeniach jelitowych

• W większości przypadków nie jest konieczne badanie bakteriologiczne ani leczenie przeciwbakteryjne.
• W ocenie ciężkości choroby najważniejszym elementem jest stopień odwodnienia. Proste parametry określające nasilenie odwodnienia to:
  • napięcie skóry
  • napięcie gałek ocznych
  • suchość błon śluzowych
  • ciśnienie tętnicze w pozycji stojącej
  • wypełnienie tętna
  • ilość i barwa wydalanego moczu.
• Najważniejszym elementem leczenia wszystkich biegunek jest uzupełnianie niedoborów wodno-elektrolitowych, najlepiej drogą doustną. U chorych znacznie odwodnionych, z cechami wstrząsu hipowolemicznego, wymiotujących lub nieprzytomnych płyny i elektrolity należy podać dożylnie.
• Ustalenie czynnika etiologicznego na podstawie badań mikrobiologicznych czy immunoenzymatycznych wskazane jest:
  • gdy liczba nieuformowanych stolców przekracza 6/24 h
  • w każdym przypadku przewlekania się choroby powyżej tygodnia
  • w przypadku biegunki z domieszką krwi
  • w sytuacji zachorowań epidemicznych.
• Skierowanie do laboratorium powinno zawierać podstawowe dane kliniczne (np. charakter biegunki i kliniczne podejrzenie czynnika etiologicznego) w celu przygotowania specjalnego podłoża. W większości przypadków biegunki infekcyjnej jednorazowe badanie mikrobiologiczne jest wystarczające, o ile wykonywane jest w dobrym laboratorium. Zwiększenie liczby pobranych próbek zwiększa szanse wykrycia patogenu o 20%.
• Terapia antybakteryjna jest ważnym elementem leczenia w większości przypadków wywołanych przez bakterie inwazyjne lub powodujące zapalenie.
• Specjalnej uwagi wymaga ostra biegunka wywołana przez niedurowe pałeczki Salmonella spp. U dzieci, osób >65 r.ż., chorych leczonych glikokortykosteroidami, z chorobami zapalnymi jelit, z zaburzeniami odporności i hemodializowanych, z tętniakiem aorty brzusznej i po przeszczepieniu zastawek serca leczenie przeciwbakteryjne powinno się włączać jak najszybciej.
• Leki łagodzące objawy, szczególnie hamujące perystaltykę (loperamid i difenoksylat) powinno się podawać chorym z krwistą biegunką lub gorączkujących, ale dopiero po włączeniu leczenia przeciwbakteryjnego.

Zatrucia pokarmowe

Staphylococcus aureus

Epidemiologia

Jest to ziarenkowiec Gram(+). Występuje w powietrzu, kurzu, ściekach i w wodzie. Jest bardzo częstą przyczyną zatruć pokarmowych. Źródłem zatruć są najczęściej lody, ciastka z kremem, sałatki, mięso, mleko i jego przetwory oraz przetwory rybne, najczęściej niewłaściwie przechowywane (np. rozmrożone i ponownie zamrożone, przetrzymywane długo w temperaturze pokojowej). Przyczyną zatrucia może być też brak higieny przy przygotowywaniu posiłków.