Wstęp

Ważną częścią hepatologii dziecięcej są choroby cholestatyczne i metaboliczne, prowadzące do marskości wątroby, a także choroby o łagodnym przebiegu w wieku dziecięcym, ale o poważnym rokowaniu po osiągnięciu dorosłości.

Wiele chorób metabolicznych ujawnia się w pierwszych latach życia. Mogą mieć przebieg ostry, z cholestazą, zaburzeniami krzepnięcia i wodobrzuszem. Diagnostyka prowadzona jest wtedy w trybie pilnym, najczęściej w ośrodkach hepatologicznych.

Niektóre choroby metaboliczne ujawniają się jednak dyskretnymi cechami uszkodzenia wątroby, np. nieznacznym powiększeniem wątroby lub śledziony, wzrostem aktywności aminotransferaz. W tej grupie wczesne rozpoznanie często umożliwia skuteczne leczenie i zapobiega rozwojowi pełnoobjawowego stadium.

Wybrane zaburzenia metaboliczne typowe dla wieku niemowlęcego i dziecięcego przedstawiono w rozdziale „Przewlekła cholestaza u dzieci”. W tym rozdziale omówiono dwie choroby metaboliczne rozpoznawane zarówno u dzieci, jak i u dorosłych:

• niedobór α₁-antyproteazy (dawna nazwa: α₁-antytrypsyna)
• chorobę Wilsona.

Niedobór α₁-antyproteazy

α₁-antyproteaza jest głównym przedstawicielem rodziny serpin (inhibitorów proteaz serynowych), tj. białek odpowiedzialnych za inaktywację elastazy neutrofili i innych enzymów elastolitycznych. Ma również właściwości przeciwzapalne, hamuje bowiem kaskadę reakcji zapalnych.

Niedobór α₁-antyproteazy ujawnia się zwykle w 4-8 tygodniu życia pod postacią przedłużonej żółtaczki o charakterze cholestatycznym. Jest on jedną z głównych przyczyn noworodkowego zapalenia wątroby. Jest też najczęstszą wśród chorób uwarunkowanych genetycznie oraz drugą po atrezji zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych przyczyną przeszczepiania wątroby u dzieci.

Rys historyczny

Pierwsze opisy przypadków niedoboru α₁-antyproteazy pochodzą z 1963 r. i dotyczą pacjentów z rozedmą płuc. Od tego czasu poznano budowę tego białka, mechanizm łączenia z elastazą neutrofilową, sposób dziedziczenia niedoboru i objawy kliniczne. Nadal jest jednak wiele niejasności dotyczących patomechanizmu i czynników prognostycznych.

Epidemiologia

Niedobór α₁-antyproteazy jest jedną z najczęstszych wrodzonych chorób w Europie. Częstość występowania klasycznej formy niedoboru α₁-antyproteazy – o fenotypie PiZZ (obecność 2 patologicznych alleli Z) szacuje się na 1 na 1500-3500 żywych urodzeń. W 2006 r. opublikowano metaanalizę obejmującą 68 badań epidemiologicznych przeprowadzonych w 21 krajach europejskich, z udziałem łącznie 75 390 osób. Na ich podstawie średnią częstość występowania fenotypu PiZZ w populacji europejskiej oceniono na 1 na 4727. Z badań przeprowadzonych w Polsce wynika, że częstość występowania allelu Z wynosi 10,5 na 1000. Pozwala to oszacować częstość fenotypu PiZZ na 1 na 9110.