Wstęp

Choroba trzewna (celiakia) jest jedną z najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych. Stanowi istotny problem zdrowotny w wielu krajach. Pierwszy opis choroby trzewnej sporządził Areteusz z Kapadocji w I-II wieku p.n.e. Do połowy XX w. nazywano ją chorobą Gee-Hertera, ponieważ jej nowożytnych opisów dokonali angielski uczony Samuel Gee, a nieco później Christian Herter. Gee i Haas po raz pierwszy zaproponowali dietetyczne metody leczenia, które przypadkowo zawierały elementy diety bezglutenowej. Proponowali oni zastosowanie diety ostrygowej (Gee) i bananowej (Haas). Od tego czasu dokonał się znaczny postęp w badaniach nad epidemiologią, diagnostyką i leczeniem celiakii.

Definicja

Choroba trzewna to przewlekła enteropatia jelita cienkiego wywołana trwałą nietolerancją glutenu – kompleksu wody i białek (gliadyny i gluteiny) zawartych w ziarnach pszenicy.

Antygenowo homologiczne do glutenu składniki zawierają ziarna jęczmienia i żyta.

Epidemiologia

Częstość występowania celiakii w populacji Europy i USA szacuje się na 1% (0,5-1,26%), a zapadalność na 2-13/100 tys. rocznie (tab. 1).

Choroba jest rzadsza wśród Latynosów i osób pochodzących z Afryki Środkowej i wschodniej Azji (1 na 236). Według danych z polskich ośrodków (głównie pediatrycznych) częstość występowania celiakii zależy od przyjętych kryteriów diagnostycznych. Jej rozpoznawalność na podstawie badania histopatologicznego wynosi 1 na 404 osoby w populacji, a na podstawie badań serologicznych 1 na 124.

Podobnie jak w przypadku innych chorób autoimmunologicznych częściej chorują kobiety niż mężczyźni (2:1). Zależność ta zmienia się wraz z wiekiem chorych. Po 60 r.ż. na celiakię częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Na celiakię zapadają osoby w każdym wieku, ale najwięcej przypadków rozpoznaje się we wczesnym dzieciństwie i między 30 a 40 r.ż. Mimo znacznego postępu diagnostycznego liczba chorych na celiakię pozostaje niedoszacowana. Stosunek chorych z ustalonym rozpoznaniem do chorych z chorobą jeszcze nie rozpoznaną wynosi 1:5-10. Średnie opóźnienie w rozpoznaniu celiakii wśród dorosłych to ok. 11 lat.

Trendy epidemiologiczne

Istnieje wiele dowodów na wzrost częstości występowania celiakii na całym świecie. W badaniach populacyjnych w Finlandii wykazano prawie dwukrotny wzrost występowania tej choroby w okresie od 1980 r. do 2001 r. (z 1,03% do 1,99%). Trend wzrostowy wynika częściowo z rozwoju metod diagnostycznych i schematów badań przesiewowych, a częściowo ze wzrostu narażenia na sprzyjające chorobie czynniki środowiskowe.