Wstęp

Ośrodkowy układ nerwowy zarządza funkcjonowaniem całego organizmu, a w zarządzaniu tym biorą udział złożone systemy neuroprzekaźnictwa, wydzielania hormonalnego i inne mechanizmy biologiczne. Sądzi się, że czynniki psychiczne, uważane dotąd za mniej uchwytne, mają wpływ na funkcjonowanie różnych narządów i układów, zdenerwowanie może np. wywołać ból brzucha, biegunkę, ból i kołatanie serca, a w skrajnych przypadkach doprowadzić do poważnych chorób.

Badania naukowe potwierdzają istnienie powiązań między czynnikami biologicznymi, w tym genetycznymi, a różnego rodzaju problemami psychologicznymi. Procesy psychiczne można badać za pomocą nowoczesnych metod neuroobrazowania, a genetyka potwierdza, że reagowanie w określony sposób na stres jest cechą wrodzoną, np. u osób predysponowanych genetycznie istnieje związek między nadmierną reakcją na przykre wydarzenia we wczesnym okresie życia i objętością hipokampa a objawami depresji w okresie dorosłości.

U pacjentów z przewlekłym lękiem czy depresją obserwuje się bardzo często objawy czysto somatyczne, a w przypadku wielu zaburzeń somatycznych można szukać związków z problemami psychologicznymi. Układ trawienny odgrywa w tym kontekście szczególną rolę – jest najczęściej wymieniany jako źródło tzw. zaburzeń czynnościowych (jak uważają gastroenterolodzy) czy somatyzacyjnych (jak nazywają je psychiatrzy).

Stres a objawy somatyczne

Reakcja stresowa to fizjologiczna odpowiedź organizmu na zaburzenie równowagi wewnętrznej przez różnego rodzaju bodźce fizyczne lub psychiczne. Reakcja ta jest potrzebna do przywrócenia i utrzymania tej równowagi.

Ośrodki i drogi sygnału

Stres uruchamia procesy neuronalne, hormonalne i immunologiczne za pośrednictwem dwóch głównych ośrodków:

• podwzgórza (działającego na osi układ limbiczny-podwzgórze-przysadka-nadnercza)
• miejsca sinawego.

Stres psychiczny jest transmitowany przez połączenia ośrodków korowych i limbicznych z miejscem sinawym i wywołuje takie same reakcje jak stres fizyczny.

Oś układ limbiczny-podwzgórze-przysadka-nadnercza

Od dawna wiadomo, że stresowi towarzyszy aktywacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Odpowiedzialne za to są połączenia układu limbicznego z podwzgórzem. Aktywacja osi prowadzi do wzrostu wydzielania kortyzolu przez nadnercza, stymulowane przez wyrzut adrenokortykotropiny (hormonu adrenokortykotropowego; ACTH – adrenocorticotropic hormone) z przysadki.

W latach 80. odkryto, że w aktywacji przysadki pośredniczy hormon (lub czynnik) uwalniający kortykotropinę (CRH/CRF – corticotropin releasing hormone/factor), wytwarzany w podwzgórzu. Wkrótce okazało się, że jego funkcja znacznie wykracza poza sty...