Wstęp

Wątroba ze względu na położenie – między jelitem, w którym odbywa się wchłanianie, a krążeniem systemowym – jest najważniejszym narządem uczestniczącym w przemianach metabolicznych leków, zwłaszcza podawanych doustnie. Zwykle procesy te przebiegają bez zakłóceń, jednak w wyjątkowych sytuacjach leki stają się przyczyną poważnego uszkodzenia wątroby.

Objawy polekowego uszkodzenia wątroby mogą naśladować każdą chorobę wątroby, łącznie ze zmianami ogniskowymi. Spektrum objawów hepatotoksycznych rozciąga się od klinicznie bezobjawowych nieprawidłowości w wynikach testów laboratoryjnych po ostrą niewydolność i marskość wątroby.

Bezobjawowy wzrost aktywności enzymów wątrobowych spowodowany lekami zdarza się często. Na ogół sygnałem do odstawienia leku jest trzykrotny wzrost aktywności aminotransferaz. Ciężkie uszkodzenia wątroby odnotowuje się nie tylko po lekach, o których wiadomo, że są hepatotoksyczne, ale także po preparatach powszechnie uznawanych za bezpieczne, które w szczególnych okolicznościach mogą poważnie uszkodzić wątrobę. Należy również wspomnieć o preparatach ziołowych (np. ożanka właściwa, senes, kozłek lekarski, ekstrakty zielonej herbaty, zioła chińskie), w przypadku których ocenę hepatotoksyczności utrudnia często nieznany skład i brak lekarskiego nadzoru nad ich stosowaniem.

Polekowe uszkodzenie wątroby bywa przyczyną zaprzestania badań przedklinicznych nad lekiem, jest też najczęstszą przyczyną wycofywania już zarejestrowanych leków z rynku. Pomimo ustawicznego zaostrzania kryteriów dopuszczających leki do obrotu nadal pojawiają się preparaty o znacznym potencjale hepatotoksycznym. Wynika to z faktu, że wykrycie możliwości poważnego uszkodzenia wątroby przez lek wymaga przebadania populacji o liczebności trzykrotnie większej od częstości występowania toksycznej reakcji na lek. W większości prób przedklinicznych badane populacje są 30-krotnie mniejsze.

Decyzja o podjęciu leczenia w każdym przypadku powinna być więc starannie przemyślana i uzależniona od oceny korzyści i ryzyka, jakie niesie rozpoczęcie farmakoterapii.

Definicja

Polekowe uszkodzenie wątroby jest zespołem objawów klinicznych, zaburzeń biochemicznych i zmian w obrazie histopatologicznym wątroby, spowodowanych toksycznym oddziaływaniem leku na komórki wątroby (hepatocyty, cholangiocyty, komórki gwiaździste, komórki Browicza-Kupffera, śródbłonek).

Epidemiologia

Polekowe uszkodzenia wątroby u dorosłych odpowiadają za 2-5% hospitalizacji z powodu żółtaczki i 10% hospitalizacji z powodu wirusopodobnych ostrych zapaleń wątroby (dane europejskie i amerykańskie). Szacuje się, że wątrobę może uszkadzać ponad 10...