Wstęp

Radioterapię zastosowano po raz pierwszy w 1897 r., a już rok później w piśmiennictwie medycznym pojawił się pierwszy raport dotyczący popromiennego uszkodzenia jelita. Wprowadzenie leczenia skojarzonego (chirurgii, radio- i chemioterapii), nowych metod leczenia chirurgicznego, udoskonalonych technik radioterapii i leków wykorzystywanych w onkologii wydłużyło czas przeżycia i zwiększyło odsetek osób wyleczonych z choroby nowotworowej. Jedną z konsekwencji są jednak późne powikłania ze strony przewodu pokarmowego u chorych poddanych napromienianiu tego obszaru. Powikłania te pogarszają jakość życia, a czasami prowadzą do śmierci. Z tego względu w opiece nad chorym na nowotwór konieczna jest współpraca onkologów i gastroenterologów. W Wielkiej Brytanii ok. 6% pacjentów żywionych pozajelitowo w warunkach domowych to osoby z przewlekłym popromiennym uszkodzeniem przewodu pokarmowego.

Powikłania popromienne ze strony narządów cewy pokarmowej

Klasyfikacja

Powikłania popromienne dzieli się, w zależności od czasu ich pojawienia się, na wczesne (ostre) i późne. Inny podział opiera się na patomechanizmie i jest omówiony dalej.

Ostre powikłania popromienne są zazwyczaj rozpoznawane i leczone przez radioterapeutów, natomiast chorzy z powikłaniami późnymi trafiają do lekarzy innych specjalności, w tym lekarzy rodzinnych, internistów, gastroenterologów, chirurgów, ginekologów i urologów.

Powikłania ostre

Do powikłań ostrych (tzw. ostrego odczynu popromiennego) dochodzi w trakcie radioterapii (nawet po dwóch tygodniach od jej rozpoczęcia) lub wkrótce po jej zakończeniu (do 6 miesięcy). Powikłania te mają charakter przejściowy, ustępują zazwyczaj tuż po zakończeniu radioterapii lub utrzymują się do 3 miesięcy po zakończeniu RT. Nasilone wczesne powikłania popromienne mogą prowadzić do powikłań późnych.

Powikłania późne

Powikłania późne (tzw. późny odczyn popromienny) pojawiają się po 6 miesiącach od radioterapii. Powikłania ze strony jelita cienkiego lub grubego ujawniają się najczęściej po upływie półtora roku do 6 lat od radioterapii, choć odnotowywano je nawet po 15 latach od zakończenia leczenia. Późne powikłania są nieodwracalne i wymagają leczenia zachowawczego lub inwazyjnego.

Epidemiologia

Częstość występowania

Częstość powikłań popromiennych ze strony przewodu pokarmowego i ich obraz kliniczny zależą od:

• rodzaju, lokalizacji i zaawansowania nowotworu
• czynników związanych z radioterapią.

Uszkodzenie odbytnicy

Obszar miednicy małej jest najczęściej napromienianą strukturą przewodu pokarmowego (z powodu nowotworów narządu rodnego, gruczołu krokowego, pęcherza moczowego, odbytnicy, odbytu). Ostre powikłania popromienne najczęściej dotyczą odbytnicy i wyst...