Definicja

Szczelina odbytu (anal fissure) jest podłużnym pęknięciem błony śluzowej końcowego odcinka kanału odbytu, obejmującym anodermę, a przebiegającym najczęściej od linii zębatej do ujścia zewnętrznego kanału odbytu.

Epidemiologia

Szczelina odbytu jest drugą co do częstości (po chorobie hemoroidalnej) przyczyną zgłaszania się chorych do proktologa. Według danych światowych stanowi 10% wszystkich chorób okolicy odbytu. Występuje z jednakową częstością u obu płci. W około 90% przypadków zlokalizowana jest w linii środkowej tylnej (spoidło tylne), w pozostałych mamy do czynienia z przednim bądź bocznym jej położeniem.

Patogeneza

Patogeneza szczeliny odbytu nie jest do końca wyjaśniona. Początkowo uważano, że jest skutkiem zaparć, ale z badań na dużych grupach wynika, że na zaparcia cierpi zaledwie 20% chorych ze szczeliną odbytu.

Najistotniejsze w patogenezie jest wzmożone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu. Zdarzają się przypadki o innej patogenezie. Zalicza się do nich szczeliny wtórne, powstałe w innych jednostkach chorobowych, takich jak:

• zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• gruźlica okolicy odbytu
• choroby układowe (charakterystyczna w tych przypadkach jest boczna lokalizacja szczeliny).

Szczelina może być następstwem urazu okołoporodowego lub powikłaniem operacji w okolicy anorektalnej.

Wzmożone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu

Mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu w warunkach fizjologicznych pozostaje w stanie ciągłego częściowego skurczu, a relaksacji ulega wyłącznie w wyniku odruchu odbytowo-odbytniczego.

Szczelina zwykle powstaje powyżej mięśnia i jest skutkiem mechanicznego urazu, najczęściej przez twardy stolec. Drażnienie mięśnia przez ubytek (szczelinę) powoduje nasilenie jego czynności skurczowej, co udało się wykazać w licznych pracach, w których poddano pomiarom ciśnienie spoczynkowe mięśnia zwieracza wewnętrznego u chorych ze szczeliną. U większości chorych przekraczało ono 90 mmHg.

Niedokrwienie

Okolica spoidła tylnego odbytu fizjologicznie jest słabo ukrwiona. Ciśnienie w naczyniach okolicy anorektalnej wynosi około 85 mmHg. Wzmożone napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego może nasilać niedokrwienie, a nawet całkowicie zamknąć przepływ przez te naczynia. Sytuacja taka uniemożliwia skuteczne zagojenie szczeliny odbytu i prowadzi do przejścia w szczelinę przewlekłą.

Pośrednim dowodem, że wzmożone ciśnienie utrudnia gojenie, jest fakt, że wszystkie skuteczne metody leczenia szczeliny odbytu polegają na zmniejszeniu napięcia mięśnia zwieracza wewnętrznego, co wpływa na poprawę ukrwienia okolicy szczeliny i umoż...