Definicja

Zapalenie otrzewnej jest ciężką chorobą jamy brzusznej spowodowaną:

• zakażeniem bakteryjnym
• chemicznym podrażnieniem otrzewnej będącym powikłaniem
  • przedziurawienia ściany przewodu pokarmowego
  • uszkodzenia struktury przewodu pokarmowego lub narządów jamy brzusznej.

Zapalenie dotyczy całej jamy otrzewnej lub tylko jej części. Jest stanem zagrażającym życiu. U chorych nieleczonych lub nieodpowiednio leczonych może doprowadzić do rozwoju takich powikłań, jak:

• wstrząs septyczny
• sepsa
• ropnie w jamie brzusznej.

Śmiertelność w tej grupie chorych przekracza 45%.

Epidemiologia

U ok. 80% chorych zapalenie otrzewnej rozwija się poza szpitalem, a u pozostałych 20% jest następstwem powikłań powstałych podczas pobytu w szpitalu.

Epidemiologia zależy od czynnika wywołującego zapalenie otrzewnej. Z licznych danych wynika, że najczęstszymi wewnątrzbrzusznymi przyczynami zapalenia otrzewnej są:

• zapalenie wyrostka robaczkowego powikłane przedziurawieniem jego ściany (do 38%)
• przedziurawienie ściany jelita grubego (ok. 27%)
• przedziurawienie ściany żołądka lub dwunastnicy (22%)
• przedziurawienie ściany pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych (6-8%).

U 2,5-3,5% chorych przebywających na oddziałach intensywnej terapii wskazaniami do leczenia są:

• wstrząs septyczny
• objawy uogólnionej sepsy pochodzenia wewnątrzbrzusznego.

Wśród chorych z nasilonymi objawami zapalenia otrzewnej śmiertelność jest duża, sięga bowiem 17-63%. W ostatnim stuleciu zmniejszyła się ona jednak z ponad 90% w 1900 r. do ok. 23% w 2002 r.

Śmiertelność zależy od przyczyny zapalenia otrzewnej i wynosi:

• 0,25-4,5% wśród chorych z powikłaniami zapalenia wyrostka robaczkowego
• 21% po przedziurawieniu ściany żołądka lub dwunastnicy
• 33% z powodu powikłań ostrego zapalenia trzustki
• 38% po przedziurawieniu ściany jelita cienkiego
• 10-45% po przedziurawieniu ściany jelita grubego
• 50% po przedziurawieniu ściany dróg żółciowych.

Zapalenie wyrostka robaczkowego

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest przyczyną zapalenia otrzewnej u 16-38% chorych. Częstość ta maleje, głównie dzięki:

• wcześniejszemu kwalifikowaniu chorych do operacji
• leczeniu antybiotykami o szerokim zakresie działania.

Czynnikami sprzyjającymi przedziurawieniu ściany wyrostka robaczkowego są:

• odcinkowe jej niedokrwienie spowodowane nasilającym się odczynem zapalnym
• występowanie kamieni kałowych w świetle wyrostka.

Wrzód żołądka i dwunastnicy

Przedziurawienie wrzodu trawiennego żołądka lub dwunastnicy jest drugą wśród najczęstszych przyczyn zapalenia otrzewnej. Owrzodzenia trawienne górnego odcinka przewodu pokarmowego wykrywa się z częstością 1500-3000/100 000/rok.